مدیریت رفتارهای دشوار در اختلال طیف اوتیسم کار بزرگی است.

پسرم به صورت ضربدری در فضای کوچکی بین دیوار و قفسه کتاب نشسته بود، دست‌هایش را روی گوش‌هایش قرار ‌داده بود و از بالای ریه‌هایش فریاد می‌زد: «تو مادر وحشتناکی هستی!». این یک فروپاشی 45 دقیقه ای بود که با پرتاب اشیاء در اتاق شروع شد و با مشت زدن و لگد زدن من و حتی ضربه زدن به سگ بیچاره‌یمان پایان یافت. حتی زمانی که تلاش می‌کردم برای آرام کردن خودم تمرین تنفسی انجام بدهم، بدنم به‌شدّت می‌لرزید. اگرچه قبلاً بارها در این نقطه بودیم، امّا هنوز برای همه ما آسیب‌زا بود. قرار نیست دروغ بگویم، با اینکه فهمیدم چرا این حرف‌ها را به من می‌زند، اما باز هم دردناک است. بعد از آن اتفاق، تمام بعدازظهر را با بغض و اشک مبارزه کردم.

مدیریت رفتارهای دشوار در اختلال طیف اوتیسم می‌تواند کار بزرگی باشد؛ این مسئله می‌تواند شما و هر عضو دیگری در خانه‌تان را غمگین و کلافه کند. رفتارهای چالش‌برانگیز را می‌توان با حمایت صحیح در محل، پیشگیری و مدیریت کرد؛ راه‌های مختلفی برای مدیریت رفتارهای چالش‌برانگیز وجود دارد، رفتار فرزند شما نباید سبب شود که شما روی پوسته تخم مرغ راه بروید. راه‌های مفیدی وجود دارد که می‌توانید با سلامت عقل و حفظ روابط خود کنار بیایید.

کودکان با اختلال طیف اوتیسم چه نوع رفتارهای چالش‌برانگیزی از خود نشان می‌دهند؟

در مطالعه‌ای با عنوان “رفتارهای مشکل‌آفرین در اختلال طیف اوتیسم”، نوشته راشل اندرسن می‌آموزیم که با توجه به‌شدّت علائم اصلی که همواره همراه با مشکلات خواب است؛ علاوه بر تعریف علائم اصلی رفتارهای مشکل‌آفرین، مدیریت رفتارهای دشوار در کودکان اوتیسم و رفتارهای چالش‌برانگیز را می‌توان با حمایت مناسب در محل، پیشگیری و مدیریت کرد. در اختلال طیف اوتیسم، بسیاری از افراد رفتارهای مشکل‌آفرین بیشماری را در سطحی بالا بروز می‌دهند که سبب می‌شود خانواده‌ها به دنبال ارزیابی و مداخله بالینی بیشتر باشند.

بسیاری از کودکان با اختلال طیف اوتیسم رفتارهای چالش برانگیزی دارند؛ این رفتارها می‌تواند شامل عصبانیّت، به‌هم‌ریختگی، یا خاموش‌شدن باشد و یا ممکن است شامل موارد زیر باشد: آسیب به خود، پرتاب کردن اشیاء، مشت زدن، لگد زدن یا آسیب رساندن به دیگران، فریاد زدن و قشقرق به‌پا کردن، امتناع از همکاری، پرخاشگری، بدخلقی، طرد کردن، یا توهین کلامی‌ به دیگران. بسیاری از اوقات، پس از پایان خشم، رفتار کودک به حالت “عادی” تغییر می‌کند. اینکه کودکی وسایلی را پرتاب کند و برای یک ساعت سر شما فریاد بزند و سپس شیرین و دلربا شود، می‌تواند ناراحت کننده و بسیار خسته کننده باشد. برای من، تغییر ناگهانی خودم از حالت جنگ و دفاع به آماده شدن برای تعامل شاد با فرزندم بسیار دشوار است.

به‌عنوان والدین یک کودک اوتیسم، اغلب به انجام کارهایی به ظاهر غیرممکن دعوت می‌شویم و آن را به خوبی انجام می‌دهیم. به‌عنوان بخشی از جستجوی راه‌کارهای مقابله‌ای، باید بدانیم چرا این اتفاقات (رفتارهای مشکل‌آفرین) رخ می‌دهند و چه کاری می‌توانیم در مورد آن انجام دهیم.

چرا کودکان با اختلال طیف اوتیسم رفتارهای چالش‌برانگیز از خود نشان می‌دهند؟

درک علائم و نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم مهّم است. وقتی متوجه می‌شوید که در دنیای فرزندتان چه می‌گذرد، ناتوانی او در رفتار مناسب بسیار منطقی‌تر می‌شود. برای کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز، ابتدا باید بفهمیم که چه چیزی باعث بروز این رفتارها می‌شود. رفتارهای شدید به ندرت بدون علّت رخ می‌دهد؛ کشف ماشه اوّلین قدم مناسب است. پس به یاد داشته باشید و محرک‌ها را شناسایی کنید.

شناسایی محرک‌های رفتارهای مشکل‌ساز می‌تواند دشوار باشد. کمی ‌تحقیق، تأمل و ردیابی می‌تواند مفید باشد. پس از هر حادثه، به عواملی فکر کنید که قبل، در حین و بعد از فروپاشی یا بروز رفتارهای مشکل‌آفرین رخ داده است.گاهی اوقات، الگوهایی ظاهر می‌شوند و ما می‌توانیم ببینیم که دقیقاً چه چیزی باعث ایجاد بروز این رفتارها در فرزندمان می‌شود. در ادامه برخی از محرک‌های رایج در کودکان با اختلال طیف اوتیسم عنوان شده‌اند؛ تحریک حسی بیش از حد (بیش‌حسی)، تحریک حسی خیلی کم (کندحسی)، تغییرات ناگهانی در برنامه روزانه، انتقالات و جابه‌جایی‌ها، مهارت‌های اجتماعی ضعیف، ناامیدی یا استرس، کنترل ضعیف تکانه‌ها، مشکل در تنظیم احساسات، مشکل در درک زبان، عدم تمرکز کافی، فرسودگی روحی و جسمی، مشکلات در عملکرد اجرایی، اختلالات همراهی همچون افسردگی، اضطراب، بیش‌فعالی-نقص‌توجه و … .

شرایط خاص در این محرک‌ها ممکن است کم و بیش متناسب با کودک شما باشد. به عنوان مثال، عدم تمرکز کافی و مشکلات حافظه می‌تواند باعث شود فرزند شما از دیگران ناامید شود، زیرا معلمان و مدیران سعی می‌کنند روی انجام تکالیف مدرسه به شکلی مناسب و همچون سایر شاگردان تمرکز کنند. این اتفاق برای فرزندم افتاد؛ رفتار چالش‌برانگیز او در مدرسه ناشی از تحریک‌پذیری بود، زیرا کودکان دیگر صداهایی ایجاد می‌کردند که حواس او را در کلاس پرت می‌کرد. افزودن هدفون حذف صدا در چنین موردی واقعاً کمک‌کننده بود.

چه استراتژی‌هایی را برای مدیریت رفتار در کودکان می‌توانیم به کار بگیریم؟

برای به کارگیری استراتژی‌های رفتاری مؤثر، باید ببینیم که چگونه با همه افراد زندگی‌مان در ارتباط هستیم.

ارتباط؛ ارتباطات اوّلین سطح مدیریت رفتار خواهد بود. اگر همه‌ی افراد دخیل در برنامه مدیریت رفتار در یک صفحه باشند، استراتژی‌های اجرا شده بسیار موثرتر خواهند بود.

مدرسه فرزند شما؛ این مهم است که به مدرسه فرزندتان اطلاع دهید که به او چه می‌گذرد، تشخیص محرک‌ها و نقاط ضعف و قوّت فرزند شما ضروری است. آن‌ها ممکن است نیاز به ارزیابی فرزند شما برای یک برنامه آموزشی فردی داشته باشند. حضور فرزند شما در مدرسه هر لحظه باید ممکن باشد.

فرزند شما با اختلال طیف اوتیسم؛ با فرزند خود به بهترین شکل ارتباط برقرار کنید. احساس آن‌ها را پیدا کنید، سؤال بپرسید و گزینه‌هایی برای آن‌ها فراهم کنید. با هم کار کنید تا آن‌ها نیز احساس شما را بدانند. هنگامی‌که رفتارهای چالش‌برانگیز ایجاد می‌شود، با آنها به روش‌های ایمن کار کنید، با آنها با احترام رفتار کنید و برای حفظ امنیّت همه مرزها را تعیین کنید.

همسر شما؛ من و همسرم متوجه شدیم که بهترین کار را به‌عنوان یک تیم داریم. پیمان ما این است که اگر یکی از ما بیش از حد غرق، عصبانی یا خسته شد، دیگری وارد عمل می‌شود. این از فرسودگی شغلی جلوگیری می‌کند و به هر یک از ما فضایی ‌می‌دهد تا درصورت خستگی فضایی برای استراحت داشته باشیم..

شما؛ از هر نمونه رفتاری فرزندتان و خودتان درس بگیرید. با خودتان مهربان باشید و موفقیّت‌هایتان را جشن بگیرید.

انتظاراتتان را مدیریت کنید؛ مادرم همیشه می‌گوید: “نبردهایت را انتخاب کن”. گاهی اوقات این کلیشه آزار‌دهنده است، امّا حقیقت دارد. انتظارات می‌توانند موقعیّتی را ایجاد کنند یا آن را از بین ببرند. ما نباید آنقدر کوتاه بیاییم تا فرزندانمان هیچگاه دچار چالش نشوند. در موقعیّت‌های گودناگون عدم رویارویی فرزندانمان با چالش‌های مختلف، آن‌ها را درمعرض یک شکست ناگهانی و عظیم قرار می‌دهد. به عنوان مثال، اگر کودک شما در پوشیدن لباس‌های مجلسی مشکل زیادی دارد، از او انتظار نداشته باشید که در مراسمی‌ شرکت کند که مجبور است لباس بپوشد. گزینه‌های دیگر این است که به آن‌ها اجازه دهید لباس‌هایی را بپوشند که برایشان راحت است، یا خرید لباس‌هایی که برای نیازهای حسی طراحی شده‌اند. بر سر آن با آن‌ها نجنگید؛ ارزشش را ندارد.

برنامه ریزی داشته باشید؛ برای کودکی که در برابر تغییر مقاوم است، داشتن برنامه کلید مدیریت رفتارهای چالش‌برانگیز است. اگرچه نمی‌توانیم برای هر اتفاقی برنامه‌ریزی کنیم، امّا می‌توانیم بیش از آنچه فکر می‌کنیم برنامه‌ریزی کنیم. آمادگی از قبل اضطراب را کاهش می‌دهد، ما را در لحظه توانمند می‌کند و در پیشگیری از رفتارهای چالش‌برانگیز قبل از وقوع آن‌ها مفید است.

محیط را تغییر دهید؛ فقط به این دلیل که می‌خواهید فرزندتان چیزی را تجربه کند، به این معنا نیست که باید آن را به روش سنتی تجربه کند. فراهم کردن محیطی برای فرزندتان که آرامش، کاوش و امنیّت او را تأمین می‌کند، بسیار کمک‌کننده خواهد بود.

مناسبت‌ها را برنامه‌ریزی کنید؛ وقایع در زندگی هر کسی رخ می‌دهند. در چنین شرایطی فشار برای اقدام مناسب می‌تواند باعث بروز رفتارهای چالش‌برانگیز شود. در مورد رویدادهایی که در آن شرکت می‌کنید، برای “چه مدّت” و “چرا” دقیق باشید.

عناصر مختلف در یک رویداد یا اتفاق؛ یک نکته این است که مطمئن شوید هر رویداد را به طور کامل تجربه می‌کنید، فقط یک یا دو قسمت از کل رویداد را انتخاب کنید. این به ما این امکان را می‌دهد تا از جنبه‌های خاصی از رویداد لذّت ببریم، بدون اینکه کل مسئله را طاقت‌فرسا را درنظر بگیریم. به عنوان مثال، جشن‌های تولد معمولاً رویدادهایی هستند که فرزندان ما می‌خواهند در آن‌ها شرکت کنند. ما می‌خواهیم آن‌ها شادی را تجربه کنند و خاطرات خوبی از این موقعیبت بسازند. اگر سروصدا و هرج‌و‌مرج باعث بروز رفتارهای مشکل‌آفرین در کودکمان می‌شود، دیر به مهمانی رفتن (شاید زمانی که زمان آواز خواندن و فوت کردن شمع‌ها باشد) و سپس ماندن برای مدّت زمان مشخصی بعد از آن می‌تواند ایده خوبی باشد. به این ترتیب، همه از مهمانی لذّت می‌برند و رفتارهای چالش‌برانگیز فرصت بروز نمی‌یابند.

مکان‌های امن را شناسایی کنید؛ شناسایی مکانی که کودک شما می‌تواند در زمانی که احساس غمگینی می‌کند به آنجا برود را نمی‌توان در اثربخشی کنترل رفتار ارزیابی کرد. اگر با قرار گرفتن در یک موقعیّت پر از محرک، کودک شما بداند که برای خودتنظیمی‌ یا دور شدن از دعوا به کجا مراجعه کند، می‌تواند به درستی عمل کند. این امر احتمال اینکه آن‌ها درگیر رفتارهای چالش‌برانگیز شوند را کاهش می‌دهد.

یک جعبه ابزار بیاورید؛ من دوست دارم همیشه با یک جعبه ابزار سفر کنم. بسیاری از والدین فکر می‌کنند که این کار را تا دوران کودکی به خوبی انجام می‌دهند، امّا اکثر آن‌ها این مرحله را پشت سر نمی‌گذارند. برای بچه‌های عصبی وجود یک جعبه ابزار و کیف کودک، می‌تواند به همان اندازه یک کیسه پوشک برای یک نوزاد مهّم باشد. این جعبه ابزار می‌تواند به سادگی یک کیسه باشد که حاوی چیزهایی است که احتمالاً برای یک رویداد خاص به آن نیاز دارند. رفتارهای مشکل‌آفرین را می‌توان با حمایت از خود مهار کرد. اگر کودک شما جعبه خود را آماده کرده باشد، بدون نیاز به درخواست اجازه، می‌تواند ابزار مورد نیاز خود را در دست داشته باشد.

تمرین؛ با کودک خود تمرین کنید. پاسخ‌های مناسب را تمرین کنید، به کیت ابزار آن‌ها دسترسی داشته باشید، و به آن‌ها اجازه دهید هر زمان که ممکن است انتخاب کنند که در چه چیزی شرکت خواهند کرد. آن‌ها را برای موفقیّت‌هایشان تشویق کنید.

بهترین استراتژی‌های موجود را بیابید؛ جدا از کارهایی که می‌توانیم در خانه برای فرزندانمان انجام دهیم، مدیریت رفتارهای چالش‌برانگیز اغلب به کمک متخصصان نیاز دارد. روش‌های مقابله با رفتارهای چالش‌برانگیز در طول سال‌ها کمی‌تغییر کرده است. “محرک‌های رفتار”، راهنمایی برای انتخاب استراتژی‌های مدیریت رفتار مناسب خواهد بود.

تحلیل رفتار کاربردی

تحلیل رفتار کاربردی (ABA) یکی از بحث برانگیزترین روش‌های موجود برای خانواده‌های اوتیسم است. با این حال، تغییری در این زمینه رخ داده است و تغییرات بیشتر مورد پذیرش قرار گرفته است. تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی برای کمک به کودکان اوتیسم برای یادگیری نحوه سازگاری بهتر با جامعه استفاده می‌شود. این شامل تلاش برای تغییر برخی از علائم اوتیسم و جستجوی درمانی برای رفتارهای کودکان اوتیسم بوده است. برخی از آن رفتارهایی که قصد تغییر آن با برنامه تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی را دارند؛ برقراری تماس چشمی، جلوگیری از حرکات تکراری، به خاطر سپردن پاسخ‌های مناسب به نشانه‌های اجتماعی و … بوده است.

با این حال، طرفداران اوتیسم استدلال می‌کنند که کودکان اوتیسم ‌نیازی به تناسب با قالب‌های جامعه را ندارند، بلکه باید روش‌های سالم‌تری برای درگیر‌شدن با آن بیاموزند. در موج جدید درمان ABA به جای تلاش برای تغییر آن‌ها، هدف کمک به افراد با اختلال طیف اوتیسم است که احساس کنند توسط خود و دیگران پذیرفته شده‌اند و در جامعه به شیوه‌هایی عمل کنند که ارتباطاتشان را تقویت کند، مهارت‌هایشان را تقویت کند و آن‌ها را برای رسیدن به اهداف و رویا‌هایشان توانمندتر کنند.

بهترین رویکرد را برای اعضای خانواده خود بیابید:

در اینجا چند استراتژی مدیریت رفتار آورده شده است، شما می‌توانید از میان روش‌های زیر بهترین گزینه را برای خانواده خود انتخاب کنید؛

• به‌هنگام برقراری ارتباط، به‌جای نشانه‌های کلامی و کلام، از نشانه‌های تصویری استفاده کنید.
• برای انتقال کودک از یک فعالیّت به فعالیّتی دیگر از شمارش معکوس استفاده کنید.
• با نیازهای کودک خود سازگار باشید.
• یک جعبه ابزار حسی و بازی برای کودک خود مهیّا کنید.
• با مثال‌های مختلف رفتارهای مناسب را برای کودک خود شرح دهید.
• ابتدا مراقبیت از خود و حفظ امنیّت را به کودک خود بیاموزید.
• موفقیّت‌های کودک را به او یادآوری کنید و تشویقش کنید.
• روش‌های ارتباطی جایگزین را امتحان کنید.
• به کمک داستان‌های اجتماعی، حضور در موقعیّت‌های مختلف را شرح دهید.

جمع بندی

برای رفتارهای چالش‌برانگیز مهّم نیست که چقدر آماده باشید. نحوه برخورد با آن‌ها مهّم است. آرام نگه‌داشتن خود اغلب اوّلین چالش است. کمک به هر فرد در زندگی فرزندمان برای استفاده از راهبردهای یکسان در هنگام بروز رفتارهای چالش‌برانگیز می‌تواند کمک زیادی به ما کند. دانستن آنچه در پشت این رفتار نهفته است نیز بسیار مهّم است.

به یاد داشته باشید که فرزند شما کیست؛ آن‌ها همان نوزادان شیرینی هستند که می‌خواستند به صدای شما گوش دهند که برایشان می‌خوانید، روز خوبی را در مدرسه سپری کرده‌اند، یا وقتی اوضاع خوب بود، با شما برج‌هایی ساخته‌اند. من اغلب به خودم یادآوری می‌کنم که باید پیروزی‌ها را جشن بگیرم و لحظاتی را، هنگامی‌که خشم پسر بچه‌ام را فرا گرفته است، ذخیره کنم. ما نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که کودک اوتیسم ‌ما در هر شرایطی به شیوه‌های عصبی واکنش نشان دهد. ما همچنین نمی‌توانیم دنیا را برای آن‌ها تغییر دهیم. کاری که ما می‌توانیم انجام دهیم این است که با فرزندمان رابطه برقرار کنیم، او را بشناسیم و به او قدرت دهیم تا به شیوه‌ی خود با دنیا ارتباط برقرار کند، مکان‌های امنی بسازیم تا دیگران نیز با آن‌ها به‌درستی تعامل داشته باشند.