اضطراب چیست؟

اضطراب (به ویژه در کودکان اتیسم) حالتی عاطفی است که با ترس، دلهره و نگرانی خود را نشان می‌دهد. مضطرب بودن تا حدی طبیعی است امّا در صورتی که فعالیّت‌ها و عملکرد روزانه‌ی شما را مختل می‌کند می‌تواند رو به سوی اختلالات اضطرابی رود. اختلالات اضطرابی نتیجه‌ی اختلال در تفکر هستند زیرا که بسیاری از افراد دارای اختلالات اضطرابی ترس‌ها و یا تصورات غیرمنطقی دارند. با این حال چه منبع اضطراب واقعی و یا غیرواقعی باشد، اضطراب اختلالی واقعی است که می‌تواند منجر به مشکلات جدی در عملکرد فرد، حملات پنیک، فروپاشی عاطفی و یا آسیب به‌خود شود. نکته‌ی قابل توجه این است که همه‌ی این مشکلات ممکن است برای کودک اتیسم نیز رخ دهد.

اختلالات اضطرابی از جمله شایع‌ترین اختلالات در کودکان اتیسم است؛ اگرچه این اختلال با اختلال اتیسم همبودی بالایی دارد امّا  مهم است که تمایز بین اضطراب اجتماعی در یک کودک بدون اختلال و در یک کودک اتیسم که از تنهایی خود لذّت می‌برد را بشناسیم. مهم است که تشخیص دهیم رفتار‌های خودتحریکی مثل تکان دادن دست‌ها و یا قدم‌زدن نشانه‌های اضطرابی کودک است و یا فقط جزئی از رفتار‌های کلیشه‌ای کودک اتیسم است.

چرا اضطراب در کودکان اتیسم اتیسم شایع است؟

کودکان اتیسم همچون سایر کودکان بسیاری از نگرانی و ترس‌ها را احساس می‌کنند امّا گاهی ممکن است نگران مسائلی باشند که برای سایر کودکان خارج از طیف کمتر نگران‌کننده است و یا ممکن است ترس‌های غیرواقعی و یا غیرمعقول نسبت به برخی اشیاء، حیوانات و یا … داشته‌باشند. کودک اتیسم ممکن است در هر یک از شرایط زیر دچار اضطراب گردد:

1- تغییرات کوچک در روتین روزانه‌ی خود؛ لغو‌شدن کلاس‌های روزانه‌اش، دوران عادت ماهیانه برای دختران اتیسم و … .

2- موقعیت‌های اجتماعی ناآشنا و یا غیرقابل پیش‌بینی؛ حضور در محیط‌های اجتماعی که برای کودک ناآشنا است و او در این محیط‌ها تحریکات حسی متعددی را تجربه می‌کند (صدای ماشین‌ها، نور تابلو‌ها و چراغ‌ها، تنه خوردن از آدم‌ها در محیط‌های شلوغ و …)

3- موقعیت‌هایی که در آن تشخیص اینکه دیگران چه فکر یا احساسی دارند دشوار است؛ درک تغییرات لحن صدا و یا زبان بدن برای کودک اتیسم دشوار است، از طرفی درک آن‌چه که کودکان اتیسم برای سایر افراد ناآشنا بیان می‌کنند نیز ممکن است دشوار باشد.

4- افکار و یا احساسات خود کودک، به‌ویژه علائم و نشانه‌های فیزیکی ناآشنا یا ناخوشایند که مربوط به احساسات و تفکرات نگران‌کننده کودک است؛ دل‌پیچه، عرق‌کردن دست‌ها، حالت تهوع و یا سایر نشانه‌های اضطراب.

نشانه‌های اضطراب در کودکان و نوجوانان با اختلال طیف اتیسم:

هنگامی که کودکان اتیسم نگران و یا مضطرب می‌شوند نحوه‌ی ابزار و نشان‌دادن اضطراب خود می‌تواند بسیار مشابه نشانه‌های اتیسم و رفتار‌های کلیشه‌ای در این کودکان باشد، خودتحریکی، رفتار‌های وسواس‌گونه و کلیشه‌ای و یا مقاومت در برابر تغییر روتین روزانه. از طرفی کودکان اتیسم در تشخیص افکار و احساسات اضطرابی خود نیز دچار مشکل هستند، آن‌ها نمی‌توانند به شما بگویند که احساس اضطراب دارند در عوض، ممکن است شما از افزایش رفتار‌های چالش‌برانگیز آن‌ها متوجه اضطراب آن‌ها شوید. برای مثال کودک مضطرب شما ممکن است:

– بر روتین‌های روزانه‌اش و یکسانی فعالیّت‌های روزانه‌اش بیشتر تاکید کند.

– دچار مشکلاتی در خواب شود؛ مشکل در به‌خواب رفتن، بیدار شدن‌های ناگهانی در طول شب و یا … .

– دچار فروپاشی عاطفی شود.

– از موقعیت‌های اجتماعی اجتناب و یا کناره‌گیری کند.

– رفتار‌های وسواسی و یا کلیشه‌ای بیشتری از خود نشان دهد؛ تمامی اسباب‌بازی‌هایش را به مدّت طولانی ردیف کند و یا هر وسیله‌ی دایره‌ شکلی را بچرخاند.

– رفتار‌های خودتحریکی انجام دهد؛ تکان‌دادن دست‌ها، جلو‌ وعقب بردن سر، چرخاندن دست‌ها و یا … .

– رفتار‌های آسیب‌رسان به خود انجام دهد؛ ضربه‌زدن به سر، خاراندن دست‌ها، کندن‌ موهای سر، گازگرفتن دست‌ها و یا … .

اضطراب بخشی از روند طبیعی زندگی است و تمامی آدم‌ها سطوح مختلفی از آن را در طول روز تجربه می‌کنند. امّا روش‌ها و تکنیک‌هایی وجود دارد که به کودک شما کمک می‌کند تا خود را آرام سازد و یا اضطراب خود را تا سطحی کنترل کند. برای آموزش و به‌کارگیری این تکنیک‌ها ابتدا باید محرک‌های اضطراب‌آور کودک خود را بشناسید و به دنبال راه‌حل آن باشید.

محرک‌های اضطراب‌آور:

چگونه محرک‌های اضطراب‌آور کودک و یا نوجوان اتیسم خود را شناسایی کنیم؟

اولین قدم برای کاهش اضطراب و مدیریت اضطراب در کودک اتیسم خود شناسایی محرک‌های اضطراب‌آور او است. به دلیل آن‌که کودکان و نوجوانان اتیسم در درک و بیان احساسات خود دچار مشکل هستد، شما باید از نشانه‌ها و رفتار‌های کودک خود دلایل و محرک‌های اضطراب و استرس او را شناسایی کنید.

برخی از محرک‌های اضطراب‌آور رایج در بین کودکان با اختلال طیف اتیسم شامل :

1- تغییر در برنامه‌ی روتین روزانه؛ برای مثال به علّت مشکلی برای معلم به کلاس پیانو نمی‌روید.

2- تغییرات محیطی؛ برای مثال تغییر منزل و رفتن به خانه‌ای جدید، خرید وسیله‌ای جدید برای خانه و یا تغییر دکوراسیون خانه، نصب وسیله‌ی بازی جدید در پارک محله و یا … .

3- موقعیت اجتماعی نا‌آشنا؛ برای مثال رفتن به تولد در خانه‌ای ناآشنا برای کودک، رفتن به پارک جدید و یا … .

4- مشکلات و حساسیّت‌های حسی کودک؛ حساسیّت نسبت به برخی صداها، نور و یا طعم و بافت غذا.

5- ترس از برخی موقعیت‌ها، فعالیّت‌ها و یا اشیاء؛ برای مثال تنها خوابیدن در اتاق خود، تنها رفتن به دستشویی، صدای بادکنک و یا جاروبرقی و یا  … .

6- تغییرهای اساسی در طول زندگی و رشد کودک؛ برای مثال رفتن به مدرسه و یا کلینیک جدید، شروع دوره‌ی تحصیلی جدید، شروع بلوغ و یا … .

زمانی که متوجه محرک‌های اضطراب‌آور کودک اتیسم خود شدید می‌توانید لیستی از این محرک‌ها تهیه کنید، در این صورت می‌توانید موقعیت‌ها و شرایط اضطراب‌‌آور برای کودک خود را کنترل کنید و یا با قراردادن این لیست در اختیار مربیان، مراقبین کودک و یا اعضای خانواده اضطراب در کودک خود را کاهش دهید.

به کودک خود کمک کنید تا با حضور در محیط‌های امن، موقعیت‌های بالا و سازگاری با شرایط را تمرین کند.

به کودک اتیسم خود کمک کنید تا موقعیت‌های اضطراب‌آورش را شناسایی کند.

ممکن است کودک نیاز داشته‌باشد که علائم و نشانه‌های اضطراب را بشناسد، برای مثال زمانی که کودک دچار اضطراب می‌شود ممکن است: کف دست‌هایش عرق کند، احساسات عجیب و متفاوتی را در شکم خود حس کند، ضربان قلبش افزایش یابد و یا دست‌هایش را تکان دهد(بال‌بال‌زدن).

می‌توانید با کمک حمایت‌های بصری، نمایش‌ها، داستان‌ها و یا نقاشی این تغییرات را برای کودک خود به زبانی ساده توضیح دهید.

تکنیک‌های آرام‌سازی برای کاهش اضطراب در کودکان اتیسم:

شما می‌توانید زمانی که کودک‌تان دچار اضطراب می‌شود با آموزش برخی تکنیک‌ها به او کمک کنید تا اضطراب و استرس خود را کنترل کند و خود را آرام سازد.

– از 1 تا 10 بشمارد.

– 5بار نفس عمیق بکشد.

– 5بار دور حیاط و یا محوطه‌ای بدود.

– 50بار بر روی ترامپولین بپرد.

– به ابزار‌ و وسایل مورد علاقه خود نگاه کند.

– کتاب مورد‌علاقه‌اش را بخواند.

– برای مدتی چشم‌های خود را ببندد.

– به مکانی آرام در خانه برود.

می‌توانید با کودک خود این روش‌ها را تمرین کنید و زمانی که مطمئن شدید که کودک‌تان این روش‌ها را آموخته‌است، در موقعیت‌ها و شرایط اضطراب او را راهنمایی کنید تا این اقدامات را انجام دهد.

حمایت‌های بصری برای کمک به آماده‌سازی کودک اتیسم برای شرایط اضطراب‌آور:

اگر آموزش از طریق حمایت‌های بصری و داستان‌های اجتماعی برای کودک شما مناسب است می‌توانید از این ابزار‌ها برای آماده‌سازی کودک خود برای موقیت‌های اضطراب‌آور استفاده کنید؛ برای مثال اگر کودک شما زمانی که او را به مدرسه می‌برید احساس اضطراب می‌کند، می‌توانید تصاویری از فعالیّت‌هایی که کودکتان می‌تواند در مدرسه انجام دهد را به او نشان دهید- قدم زدن در حیاط مدرسه، ورزش کردن در مدرسه با دوستان، صحبت کردن با دوستان در مدرسه و یا … .

همچنین می‌توانید تصاویری از خودتان زمانی که او در خانه نیست را به او نشان دهید، خرید برای منزل، تمیز کردن منزل و در آخر تصویری از برگشتن به مدرسه و بردن کودکتان به خانه.

اگر کودک شما به‌هنگام ایجاد تغییری در برنامه‌ی روزانه‌اش دچار اضطراب می‌شود، بهتر است به کمک برنامه‌های تصویری روزانه و برنامه‌های تصویری هفتگی تغییرات در برنامه‌هایش را به او اعلام کنید و او را از پیش متوجه این تغییرات کنید. برخی کودکان نیاز دارند که تغییرات پیش‌رو در برنامه‌یشان را از یک روز قبل و یا حتی از یک هفته قبل بدانند، این موارد بسته به کودک و رفتار‌های او دارد. با این حال درنظر داشته‎باشید که برای برخی از کودکان آگاهی از تغییرات از قبل به مدت طولانی و انتظار برای آن می‌تواند تا روز موعد اضطراب‌آور باشد، در هر شرایطی توانمندی‌ها، رفتار‌ها و خلق‌وخو‌ی کودک خود را درنظر بگیرید.

موقعیت‌هایی برای آموزش و تمرین شرایط اضطراب‌آور:

اگر کودک شما در موقعیت‌های مختلف دچار اضطراب و استرس می‌شود می‌توانید به او کمک کنید تا این شرایط را بشناسد و به او آموزش دهید تا در موقعیت‌های اضطراب‌آور خود را آرام کند. برای مثال اگر کودک شما به‌هنگام مراجعه به آرایشگاه برای کوتاه کردن موهایش دچار اضطراب و استرس شدیدی می‌شود، بهتر است از قبل با آرایشگری هماهنگ کنید تا او مراحل انجام کوتاهی مو را به او نشان دهد و یا آن‌که شرایطی را فراهم کنید تا کودک کوتاه‌کردن موهای فردی آشنا مثل خواهر و یا برادرش را مشاهده کند.

اگر کودک شما به‌هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی دچار اضطراب می‌شود، بهتر است با بازی و ایفای نقش این شرایط را به او نشان دهید و به او آموزش دهید تا در این موقعیت‌ها چگونه رفتار کند و یا چگونه خود را آرام کند.

کمک گرفتن برای کاهش اضطراب و استرس در کودک اتیسم:

یک متخصص روان‌شناس می‌تواند به‌ شما برای حل مشکل اضطراب شدید در کودکتان کمک کند. روان‌شناسان و متخصصین می‌توانند به کمک روش‌های مداخله‌ی متفاوت به کودک شما کمک کنند؛ آن‌ها از روش‌هایی مختلفی برای این کار استفاده می کنند. با توجه به سطح کودک و نیازهای او ممکن است هر کدام از روش های درمان زیر استفاده شوند.

– درمان شناختی-رفتاری(CBT):  این روش به فرزند شما کمک می‌کند تا با تغییر دیدگاه و تفکراتش با اضطراب خود مقابله کند.

– حساست‌زدایی منظم: درمانگران و حمایتگران با حمایت‌های تدریجی سعی می‌کنند کودک را با ترس‌هایش روبه‌رو کنند.

– داستان‌های اجتماعی: این روش کودک را آماده می‌کند تا با موقعیت‌های اضطراب‌آور که با آن‌ها آشنایی ندارد روبه‌رو شود و به کمک داستان با این دسته از موقعیت‌ها آشنا شود.

– تکنیک‌های آرام‌سازی

پزشک عمومی و متخصص نیز می‌تواند در شرایطی خاص با تجویز دارو‌ علائم اضطراب و استرس را در کودک شما کاهش دهند. این داروها تنها در صورتی تجویز می‌شوند که اضطراب شدید زندگی روزمره‌ی کودکتان را مختل کرده‌است و تکنیک‌های رفتاری نیز تاثیری در کاهش اضطراب او نداشته‌اند.