اختلال بیش فعالی – نقص‌توجه یا اختلال طیف اتیسم؟

اختلال بیش فعالی – نقص‌توجه و اختلال طیف اتیسم شباهت‌هایی با یکدیگر دارند؛ کودکانی که هر یک از این اختلال‌ها را دارند در تمرکز دچار مشکل هستند، ممکن است رفتارهای تکانشی داشته باشند، در برقراری ارتباط با چالش‌ها و مشکلات متعددی روبه‌رو باشند و یا حتی ممکن است در انجام تکالیف مدرسه و روابط با هم‌سالانشان چالش داشته باشند. اگرچه این دو اختلال علائم مشابه بسیاری دارند امّا باید بدانیم که دو اختلال کاملاً متفاوت و متمایز از یکدیگر هستند. اختلال طیف اتیسم جزئی از اختلالات عصبی – تحولی است که بر مهارت‌های کلامی، رفتار، تعاملات اجتماعی و توانایی‌های یادگیری کودک تأثیر می‌گذارد. اختلال بیش فعالی – نقص توجه نیز از جمله اختلالات عصب – رشدی است و بر روشی که مغز توجه و کنترل تکانه را تنظیم می‌کند تاثیر می‌گذارد. تشخیص صحیح در سن مناسب به کودک کمک می‌کند تا درمان درست را دریافت کند و زمان پیشرفت و یادگیری را از دست ندهد. در ادامه‌ی مطالب بیشتر درباره‌ی تفاوت‌های این اختلال‌ها با یکدیگر، تشخیص‌گذاری و مداخلات در این اختلال‌ها صحبت خواهیم کرد.

اختلال‌هایی با هم‌بودی بالا!

از جمله اختلال‌های شایع با هم‌بودی بالا با  اختلال طیف اتیسم، اختلال بیش فعالی – نقص‌توجه است؛ تقریباً دو/سوم کودکان با اختلال بیش‌فعالی – نقص‌توجه حداقل یک اختلال همراه (هم‌بود) دارند و اختلال طیف اتیسم از جمله مواردی است که معمولاً با اختلال بیش‌فعالی – نقص‌توجه همراه است. برخی از مطالعات نشان می‌دهند که تقریباً نیمی از کودکان با اختلال طیف اتیسم دارای اختلال بیش‌فعالی – نقص‌توجه هستند. برای تشخیص این اختلال‌ها در فرزند خود بهتر است که به برخی از رفتارهای اشاره شده در زیر توجه کنید و در صورت مشاهده هر یک از علائم این دو اختلال با پزشک و متخصص کودک مشورت کنید.

• به نحوه‌ی توجه کردن فرزندتان به فعالیّت‌ها و یا انجام بازی‌ها دقّت کنید؛ کودکان با اختلال اتیسم معمولاً برای توجه و تمرکز بر روی فعالیّت‌هایی که علاقه‌ای به انجام آن ندارند، مانند خواندن کتاب، انجام پازل با چالش و مشکل روبه‌رو هستند امّا ممکن است ساعت‌ها با بازی و یا فعالیّت موردعلاقه‌شان سرگرم باشند. این درحالی است که کودکان با اختلال بیش فعالی – نقص‌توجه همواره در توجه و تمرکز دچار مشکل هستند.
• باید به نوع برقراری ارتباط کودکتان با سایرین توجه کنید؛ کودکان با اختلال طیف اتیسم نسبت به کودکان با اختلال بیش فعالی – نقص‌توجه معمولاً مشکلات بیشتری در برقراری ارتباط دارند. کودکان اتیسم آگاهی کمتری نسبت به اطرافیان خود دارند، اغلب در بیان افکار و احساسات خود دچار مشکل هستند، ممکن است در بیان نیاز‌ها و خواسته‌هایشان دچار مشکل باشند و در برقراری ارتباط چشمی ضعیف هستند.
• کودک با اختلال بیش‌فعالی – نقص‌توجه ممکن است بی‌وقفه صحبت کند، صحبت دیگران را قطع کند و یا سعی کند مکالمه و گفت‌وگو را در دست بگیرد. البته توجه به این نکته نیز ضروری است که کودکان با اختلال طیف اتیسم ممکن است تنها درباره‌ی موضوعات موردعلاقه خود ساعت‌ها صحبت کنند.

کودکان اتیسم نظم و تکرار را دوست دارند امّا این موضوع در کودکان با اختلال بیش فعالی – نقص‌توجه کاملاً برعکس است؛ حتی اگر نظم و تکرار به آن‌ها کمک کند آن‌ها باز هم به آن علاقه‌ ندارند. کودکان با اختلال بیش‌فعالی – نقص‌توجه،  تمرکز ندارند و اصلاً علاقه‌ای به انجام طولانی مدّت یک کار و تکرار یک فعالیّت ندارند این درحالی است که کودکان با اختلال طیف اتیسم بسیار علاقه‌مند به روال‌ها‌ی تکراری، غذاهای تکراری، مکان‌ها و یا فعالیّت‌های تکراری هستند و هر گونه تغییر ممکن است آن‌ها را آشفته و ناراحت کند.

چگونه هر یک از این اختلال‌ها را در فرزند خود تشخیص دهیم؟

اگر با توجه به نشانه‌های بالا فکر می‌کند که فرزند شما ممکن است هر یک از اختلال‌های بیش فعالی – نقص‌توجه و یا طیف اتیسم را دارا باشد بهتر است در مرحله‌ی اوّل به یک متخصص و یا پزشک اطفال مراجعه کنید. برای تشخیص اختلال بیش‌فعالی – نقص‌توجه، متخصصین کودک و یا درمانگران به دنبال الگویی از رفتارها مانند حواس‌پرتی، فراموشکاری، پیگیری نکردن انجام فعالیّت‌ها و یا روند کارها، مشکلات و یا چالش‌هایی به هنگام انتظار در صف نوبت، بی‌قراری و یا چرخیدن‌های مکرر هستند. در مورد اختلال طیف اتیسم، متخصصین معمولاً از پرسشنامه‌ها کمک می‌گیرند، مصاحبه با والدین برای بررسی رفتارهای کودک در سنین کم و در سال‌های ابتدایی تولد، آزمون‌ها و ابزار‌های متنوع همچون نظرسنجی‌ها، آزمون‌های غربالگری، چک‌لیست‌ها و … همگی می‌توانند در تشخیص‌گذاری این اختلال کمک‌کننده باشند.

مداخله‌های درمانی

تشخیص روش مداخله‌ی مناسب گاهی حتی برای پزشکان و متخصصین نیز دشوار است امّا به‌یاد داشته باشید که روش مداخله‌ی مناسب سبب بهبود کیفیت زندگی و روابط در فرزند شما می‌شود. در مورد کودکان با اختلال بیش فعالی – نقص‌توجه روش‌های مداخله‌ی متفاوتی وجود دارد؛ متخصصین برای کودکان با سنین کمتر معمولاً از رفتاردرمانی شروع می‌کنند و در صورتی که علائم بهبود نیابد ممکن است دارو تجویز کنند. برای کودکان در سنین بالاتر ممکن است متخصصین از هر دو این روش‌ها همزمان استفاده کنند. به‌یاد داشته باشید که با انجام روش‌های مداخله علائم اختلال ممکن است در طول زمان تغییر کند پس مشاهده و ارزیابی مستمر کودک برای ارائه روش مداخله‌ای مناسب بسیار ضروری است.

برای کودکان با اختلال طیف اتیسم روش‌های مداخله‌ای گوناگونی با توجه به شرایط کودک و چالش‌های رفتاری او ممکن است تجویز شود. رفتاردرمانی، گفتاردرمانی، بهبود یکپارچگی حسی، مداخلات روان‌شناسی در کنار هم و به صورت تیمی می‌تواند به این کودکان برای بهبود کیفیت زندگی و برقراری ارتباط اجتماعی کمک کند. هیچ راه‌حل درمانی برای اختلال طیف اتیسم وجود ندارد و متخصصین و درمانگران تنها قادر به مدیریت رفتار‌ها و چالش‌های این اختلال هستند.