موضوع تمرکز در کودکان و نوجوانان با اختلال طیف اوتیسم یکی از موضوعاتی است که والدین و درمانگران به دلایل مختلف با آن چالش دارند. این موضوع روی رفتارها و عملکرد کودک اثر زیادی دارد و یکی از پایه های اصلی آموزش است.

تمرکز چیست؟

زمانی که روی موضوعی متمرکز می‌شویم، توجه خود را معطوف به موضوعی خاص می کنیم و از توجه به سایر امور دیگر، غافل می‌شویم. برای مثال، در زمانی ممکن است توجه خود را معطوف به شنیدن صحبت های فرد خاصی کنیم و از توجه به گفتگوی سایر افراد و هم چنین صداهای پشت زمینه، خودداری می کنیم.

تمرکز، شامل آگاه بودن از آنچه که باید روی آن تمرکز کنیم هم می‌شود که این امکان را برای ما فراهم می سازد تا اطلاعات صحیح را از محیط پیرامون دریافت و دسته بندی کنیم و آن ها با یکدیگر ارتباط دهیم. این اتفاق شامل حفط تمرکز و تغییر آن به موضوع دیگر در زمان مورد نیاز، نیز می‌شود.

تمرکز، عنصری کلیدی برای یادگیری محسوب می‌شود. برای مثال، کودکان باید توجه خود را به آموزش‌های معلم معطوف سازند تا آموزش ها کامل شود و بتوانند کارهای خود را به‌درستی انجام دهند. همچنین، کودکان باید قادر باشند تا توجه و تمرکز خود را به وظایف خود معطوف سازند تا بتوانند یاد بگیرند. با افزایش سن، قابلیت تمرکز در کودک نیز تکامل می یابد.

مشکل در تمرکز:

تمرکز در بسیاری از کودکان در برخی از شرایط، با سختی و مشکل مواجه می‌شود که از دلایل آن می توان به سن کم کودک، خستگی، گرمای محیط، بیماری و یا عدم علاقه به وظیفه محول شده اشاره کرد. هم چنین تمرکز کردن در زمانی که کودک احساس می کند نمی تواند وظیفه ی محول شده را به خوبی انجام دهد، سخت می‌شود و ممکن است کودک برای مدت زمان طولانی بدون انجام کاری یک جا بنشیند. این اتفاق ممکن است در شرایطی که محیط پیرامون باعث حواس پرتی کودک می شوند نیز اتفاق بیفتد.

تمرکز و توجه کردن در برخی از کودکان با اختلال طیف اوتیسم مخصوصا در زمانی که کودک علاقه ای به انجام کاری ندارد، با مشکل و سختی مواجه می‌شود. این امور شامل فعالیت‌هایی مثل کتاب خواندن با مراقب، نوشتن تکالیف،  پازل درست کردن و یا حتی پیاده روی است (کارهای مشارکتی).

با این حال، کودکان اتویسم قادر هستند تا برای مدت زمان طولانی، تمرکز خود را به کاری که دوست دارند، معطوف کنند، مانند پرتاب کردن اشیا. برای مثال، کودکی که به قطار علاقه دارد، می تواند برای مدت زمان طولانی به ساختن واگن های قطار بپردازد و روی آن تمرکز کند. با این حال، ممکن است کودک نتواند روی موضوعی دیگر تمرکز کند.

“زمانی که کودک با اختلال طیف اوتیسم بر روی مهارت تمرکز کار می کند، این اتفاق به تعامل بهتر و خودداری از رفتارهای چالش برانگیز کمک می کند.”

مهارت ها و راهکار هایی که به افزایش تمرکز در کودکان اوتیسم کمک می کند:

کودکان اوتیسم می توانند تمرکز کردن را یاد بگیرند و این قابلیت تمرکز کردن به دنبال تمرین، بهتر می‌شود. این ایده ها و راهکارها می تواند به مهارت تمرکز در کودکان اوتیسم کمک کند:

• انتخاب کردن فعالیت‌های مورد علاقه کودک که نقطه پایانی مشخصی داشته باشند،
• آموزش‌های موثر به کودک،
• گفتگو و بازی کردن،
• الگو سازی،
• آماده کردن کودک برای تغییر و گذار.

“بازی کردن، یکی از بهترین روش ها برای کمک به یادگیری و تکامل مهارت ها در کودک از جمله مهارت تمرکز و توجه کردن می باشد. می‌توانید از راهکارهای زیر به عنوان بخشی از بازی های روزمره کودک خود استفاده کنید.”

انتخاب فعالیت‌های مورد علاقه

تمرکز کودک با کمک فعالیت‌های مورد علاقه کودک مانند لگو و قطار تقویت می‌شود. انتخاب فعالیت‌هایی با انتهای مشخص، دستورالعمل ها و اهداف مشخص برای کودک حائز اهمیت است. بهتر است از انجام فعالیت‌هایی با پایان باز خودداری شود زیرا ممکن است دانستن اینکه باید بعد از پایان فعالیت چکاری انجام بدهند، برای کودک سخت باشد.

برای مثال، اگر کودک سن پایینی دارد، می‌توانید ساخت گردنبند با استفاده از یک تکه نخ و دو عدد مهره را امتحان کنید. ابتدا مهره اول را خودتان از نخ عبور بدهید و از کودک بخواهید تا مهره بعدی را او انجام بدهد. این کار، در مدت زمان کوتاهی پایان می یابد و می‌توانید کودک را برای انجام دادن این کار تشویق کنید. می‌توانید به تدریج تعداد مهره ها را یکی-یکی افزایش دهید تا به افزایش تمرکز کودک کمک کنید.

در کودکان با سن بالاتر، می‌توانید با مشارکت یکدیگر، یک کیک بپزید. می‌توانید از حمایت های بصری، چک لیست ها، جدول ها زمانبندی و یا داستان های اجتماعی برای نشان دادن نقطه آغاز و پایان کار، استفاده کنید. این حمایت ها و ابزارها، به شما در تفکیک کردن کارهایی که باید انجام شوند به بخش های کوچک تر کمک می کنند و مدیریت آن ها راحت تر می‌شود. استفاده از ابزارهای زمان سنج مانند تایمر، به کودک این اجازه را می دهد که بداند چه مدت زمانی باید برای انجام کارش، تمرکز کند تا بتواند کار را به خوبی انجام دهد.

“صدا، حواس پرتی های بصری و سایر افراد ممکن است تمرکز کودک را با مشکل مواجه کنند. بهتر است تا جایی که امکان دارد، عوامل حواس پرتی را قبل از آغاز فعالیت به حداقل برسانید، برای مثال، رادیو و تلویزیون را خاموش کنید.”

راهنمایی‌های موثر

راهنمایی دادن به کودک برای اینکه بداند در گام بعدی باید چه کاری را انجام بدهد، لازم است. در ادامه چند نکته برای این راهنمایی‌های موثر ارائه شده است:

• تعداد کلماتی که به کار می برید را محدود کنید. برای مثال، به جای اینکه بگویید “از تو می خواهم تا اشکال را کنار هم قرار بدهی تا با یکدیگر جفت شوند”، از عبارت “اشکال را با یکدیگر جور کن” استفاده کنید.
• کلمات کلیدی را برای کمک به تمرکز کودک، تکرار کنید. برای مثال از “توپ”، “غلتاندن توپ”، “گرفتن توپ” و “شوت کردن توپ” استفاده کنید.
• راهنمایی ها را به بخش های کوچکتر تفکیک کنید و در هر مرحله یک راهنمایی را به کودک ارائه دهید. صبر کنید تا کودک هر مرحله را کامل انجام بدهد و سپس به مرحله بعد بروید.

گفتگو و بازی کردن

گفتگو و تعامل با کودک در زمان بازی کردن می تواند به بهود تمرکز او کمک کند. این نکات را امتحان کنید:

• از رفتار و کار کودک تقلید کنید. ممکن است کودک مشتاق شود و صبر کند و ببیند که آیا شما مجدد از او تقلید می کنید یا خیر.
• زمانی که کودک آوایی را می سازد و یا کلمه ای را می گوید، بعد از او آن را تکرار کنید. این کار می تواند برای کودک جالب باشد.
• در زمان بازی کودک، صحبت کنید. زمانی که درباره کاری که کودک انجام می دهد صحبت می کنید، سوالاتی را بپرسید. این کار می تواند به کودک کمک کند تا برای مدت زمان های طولانی تری متمرکز شود.

الگوسازی

برای افزایش تمرکز کودک روی یک کار، می‌توانید از تقلید در زمان انجام مشارکتی یک کار، کمک بگیرید. برای مثال، در زمان درست کردن گردنبند، مهره اول را از نخ رد کنید، سپس دست کودک را بگیرید و به او در عبور دادن مهره از نخ کمک کنید. وقتی کودک این کار را انجام داد، او را تشویق کنید.

آماده سازی برای تغییر به منظور تمرکز در کودکان اتیسم

اگرلازم است تا کودک از انجام یک کار به سراغ کار دیگری برود، از راهکارهای زیر کمک بگیرید:

• به کودک آگاهی دهید که یک تغییر در پیش رو است. کودکان برای تمرکز روی یک کار دیگر و این انتقال، به زمان نیاز دارند. استفاده از جدول زمانبندی مصور از فعالیت ها برای نشان دادن تغییر پیش رو، می تواند کمک کننده باشد.
• از واژه “اکنون” و “سپس” استفاده کنید. از زبان ساده و حمایت های بصری هم کمک بگیرید. برای مثال، می‌توانید بگویید: “اول پازل و سپس حباب ها” و یا از تصویر پازل و حباب استفاده کنید. برای کودکان در سنین بالاتر، می‌توانید بگویید “ابتدا تکالیف خود را تمام کن و سپس می توانی با کامپیوتر بازی کنی”.
• بازی را با فعالیت‌های مورد علاقه کودک آغاز کنید تا در زمان تغییر فعالیت، تمرکز کودک از بین نرود. برای مثال، “ابتدا حباب، سپس قطار”. بهتر است فعالیت اول، آسان تر باشد و زود تمام شود. زمانی که کودک آن را تمام کرد، به او پاداش بدهید، برای مثال به او بگویید: آفرین، کار را تمام کردی، اکنون نوبت قطار است.
• کم کم زمان فعالیت اول را بیشتر کرده و بعد از رفتن به فعالیت بعدی، دوباره به آن برگردید.

هرروز به دنبال لحظاتی باشید که می‌توانید به تقویت تمرکز و مهارت های کودک کمک کنید. این کار، آموزش ضمنی نامیده می‌شود.