کودکانی که اختلال پردازش حسی دارند، اغلب با مشکلات رفتاری ، تأخیر کلامی، مشکلات یادگیری و چالش هایی برای شرکت در برنامه‌های آموزشی شناخته می‌شوند. این اتفاقات باعث می‌شود که کودک به‌درستی تشخیص اختلال پردازش حسی را نگیرد و یا اختلال او شناسایی نشود.

اختلال پردازش حسی، اختلالی عصبی است که در آن مغز در دریافت و پردازش اطلاعاتی که از حواس به دست می‌آید مشکل دارد. این موضوع منجر به پاسخ‌های غیرعادی نسبت به موقعیت می‌شود. به‌عبارتی‌دیگر، زمانی که مغز اطلاعات را از حواس دریافت می‌کند، گمراه می‌شود و به طرز ناصحیحی پاسخ می‌دهد. حواس، به کودک در درک و سازماندهی محیط کمک می‌کند که باعث می شود کودک پاسخ‌دهی مناسبی نسبت به موقعیت ها داشته باشد. زمانی که سیستم حسی کودک، به طرز صحیح عمل نمی‌کند، کودک به هم می‌ریزد، زیرا نمی‌داند که در برابر شرایط چه واکنشی از خود بروز دهد. این اختلال می‌تواند بسیار پیچیده باشد، زیرا سیستم حسی متشکل از هشت حس است و کودکانی که اختلال پردازش حسی دارند، ممکن است همزمان چندین مشکل حسی را داشته باشند.

سیستم حسی چیست؟

بسیاری از افراد گمان می‌کنند که سیستم حسی، از پنج حس تشکیل شده است، درحالی‌که در حقیقت از هشت حس تشکیل شده است. در زیر، هشت حسی که ممکن است در اختلال پردازش حسی درگیر شوند، ذکر شده است:

1. حس بینایی : توانایی کودک برای دیدن اشیا مانند رنگ‌ها، اشیا، عمق، نور، اسکن و دریافت اطلاعات بینایی
2. حس شنوایی: توانایی کودک در گوش‌کردن، شنیدن، دریافت و انتخاب محرک‌های شنیداری که گفتار و کلام را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.
3. حس لامسه: هر چیزی که قابل‌لمس باشد و توسط گیرنده‌های حسی سطح پوست کودک، احساس شود.
4. حس بویایی: توانایی کودک برای بوییدن بوهای خوب یا بد. حس بویایی با احساسات در مغز ارتباط دارد و باعث احساس آسودگی و یا خطر می‌شود.
5. حس چشایی: توانایی کودک در تشخیص آنچه که می‌خورد، می‌نوشد و اینکه از چه چیزی دوری کند. حس چشایی، راهی برای کودک است تا بر اساس طعم خوب یا بد، تصمیم بگیرد خوردن چه چیزی خطرناک است.
6. حس تعادل (در گوش درونی قرار گرفته است): توانایی کودک در دریا اینکه چه موقع نشسته است، دراز کشیده است، ایستاده است، در حالت وارونه قرار دارد و یا در حال چرخیدن است.
7. حس عمقی (احساس به‌دست‌آمده از عضلات، مفاصل): به کودک اجازه می‌دهد موقعیت بدن در فضا را بشناسد و اینکه بدون نگاه‌کردن به اعضای بدن، بداند در حال انجام چه کاری است.
8. حس احشایی: توانایی کودک در شناسایی عملکردهای درونی بدن، مانند احساس گرسنگی، تشنگی و اینکه چه زمانی باید به دستشویی برود.

علل اختلال پردازش حسی:

با اینکه محققان معتقدند که عوامل محیطی و ژنتیکی می‌توانند منجر به مشکلات حسی شود، اما علت آن شناخته نشده است. کودکانی که نابالغ متولد می‌شوند و یا کودکانی که اختلالات رفتاری و یا تکاملی دارند، احتمالاً با مشکلات پردازش حسی مواجه می‌شوند. بیشتر مواقع، کودکانی که تشخیص اختلال طیف اتیسم یا اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی (ADHD/ADD) می‌گیرند، تشخیص اختلال پردازش حسی نیز می‌گیرند.

آیا کودک می‌تواند اختلال پردازش حسی را پشت سر بگذارد؟

بر اساس شدت اختلال پردازش حسی، ممکن است کودک بتواند ی آن را پشت سر بگذارد یا خیر. در موارد با شدت کمتر، ممکن است سیستم حسی کودک به‌خوبی تکامل نیافته باشد و زمانی که سیستم حسی بالغ شود و تکامل پیدا کند، مشکلات حسی برطرف شود. بااین‌حال، بیشتر کودکانی که تشخیص اختلال پردازش حسی می‌گیرند، با مشکلات حسی طولانی‌مدت مواجه هستند که ممکن است هیچ‌گاه به طور کامل از بین نرود.

علائم اختلال پردازش حسی چیست؟

از آنجایی که اختلال پردازش حسی با مشکل در سازماندهی و پاسخ دهی به اطلاعات به‌دست‌آمده از حواس همراه است، این اختلال اغلب با یکی از نشانه های زیر نمایان می شود:

علائم بیش حسی: این کودکان، از ورود محرک حسی اجتناب می‌کنند، زیرا باعث آشفتگی آن ها می‌شود. این کودکان به دامنه ی گسترده‌ای از محرک‌ها واکنش نشان می‌دهند که می‌تواند منجر به بهم ریختگی حسی شود:

• کودک به‌راحتی احساس وحشت می‌کند و نسبت به صداهای ناگهانی، ترس وحشتناکی نشان می‌دهند (مانند صدای هواکش دستشویی، شلوغی و …)
• ممکن است به خاطر صدای پس‌زمینه که دیگران نمی‌شوند، تمرکز خود را از دست بدهند.
• به‌راحتی توسط افراد و محیط‌های پرازدحام آشفته می‌شود و به دنبال محیطی ساکت می‌گردند.
• با نور اذیت می‌شوند.
• از تماس لمسی احساس ناراحتی می‌کنند و از در آغوش کشیدن و بغل کردن دوری می‌کنند.
• اجتناب از پوشیدن لباس‌هایی که باعث خارش پوست می‌شود
• واکنش شدید نسبت به برخی غذاهای خاص، بوها یا بافت غذا و اجتناب از امتحان کردن غذاهای جدید.
• ناراحتی و آشفتگی از تغییرات جزئی در روتین‌ها و یا امتحان کردن فعالیت‌های جدید.

“درباره علائم و نگرانی‌های خود با متخصص اطفال گفتگو کنید و از ایشان بخواهید تا کودک را به کاردرمانی ارجاع دهد، تا کودک از نظر اختلال پردازش حسی ارزیابی و غربالگری شود”

کم حسی: این کودکان اغلب در جستجوی محرک ها هستند، زیرا به دنبال ورودی‌های حسی بیشتری هستند. این کودکان همیشه در حال حرکت هستند و ممکن است در جستجوی محرک‌های جدید باشند. در ادامه علائمی که کودکان کم حس ممکن است از خود نشان بدهند، ذکر شده است:

• لمس و دست کشیدن مداوم به اشیا
• تکان دادن خود و اشیا
• به‌راحتی تمرکز خود را از دست می‌دهند
• خشن بازی می‌کنند
• طاقت درد زیادی دارند
• ممکن است به دیگران یا حیوانات خانگی آسیب بزنند، زیرا از میزان فشاری که وارد می کنند ناآگاه هستند.
• با برخورد به اشیا، هماهنگی خود را از دست می‌دهند و دست‌وپا چلفتی به نظر می‌رسند.
• به حریم شخصی دیگران تجاوز می‌کنند.

چگونه به کودک دارای اختلال پردازش حسی کمک کنیم؟

سیستم حسی کودک دارای اختلال پردازش حسی، روزانه با چالش مواجه است. به همین دلیل، پیداکردن مداخلات، راهکارهای درمانی، اسباب‌بازی، لباس و روش‌های تعدیل‌کننده مناسب به‌منظور کمک به سیستم حسی کودک، اهمیت دارد. در ادامه، چند راه برای کمک به سازماندهی سیستم حسی کودک دارای اختلال پردازش حسی، ارائه شده است:

1. درمان یکپارچگی حسی: درمانی اختصاصی است که توسط کار درمانگر انجام می‌شود. کودک در جلسات درمانی با فعالیت‌های محرک حسی که باتوجه‌به نیازهای حسی او است، مواجه می‌شود. کار درمانگر، روش‌های کنار آمدن در زمان مواجهه با محرک‌ها را با کودک کار می‌کند و به او یاد می‌دهد. این فعالیت‌ها با شیوه ی کنترل شده، سرگرم‌کننده و ساختارمند ارائه می‌شوند تا این امکان را برای کودک فراهم آورد تا بدون احساس به‌هم‌ریختگی، محرک‌های حسی را تجربه کند.
2. رژیم حسی: روشی درمانی است که در آن کار درمانگر لیستی از فعالیت‌های بدنی که کودک می‌تواند در طول روز در محیط خانه یا مدرسه انجام دهد را تهیه می‌کند. این فعالیت‌های حسی باهدف تأمین نیازهای حسی کودک و تأمین ورودی‌های حسی برای او، طراحی می‌شود. این تمرینات می‌توانند آرام مثل شنا، پریدن روی ترامپولین و یا تمرینات برانگیزاننده ی سیستم حسی مانند تاب خوردن باشند.
3. اتاق حسی: اتاقی با طراحی اختصاصی است که انواعی از محرک‌های حسی را ترکیب می‌کند. اتاق‌ها به روشی طراحی شده اند که به کودک دارای اختلال پردازش حسی کمک کند تا در محیطی بدون استرس با استفاده از حواس، به کنکاش بپردازد و خود را مشغول کند. این اتاق‌ها معمولاً کم‌نور هستند، صدا و رنگی ملایم دارند و بازی‌ها و محرک‌های متفاوتی برای تأمین ورودی حسی دارند.
4. فعالیت ‌هایی برای اختلال پردازش حسی: بر اساس نیازهای پردازش حسی کودک، چندین فعالیت برای کمک به سازماندهی سیستم حسی کودک وجود دارد. فعالیت‌های حسی، تمریناتی سودمند هستند، زیرا مغز را به پردازش کارآمدتر اطلاعات ترغیب می‌کند، بنابراین کودک می‌تواند پاسخ مناسب‌تری را بدهد. در زیر، مثال‌هایی از تمریناتی که کودک دارای اختلال پردازش حسی می‌تواند انجام دهد تا مناطق مختلف ورودی حسی را مورد هدف قرار دهد، ارائه شده است:

• تمرینات لامسه: به کودک اجازه می‌دهد از طریق لمس کردن، سیستم حسی خود را سازماندهی کند.
• مثال‌هایی از این تمرینات، شامل: بازی کردن با لوبیا، برنج یا آب، گذاشتن دست و یا پاها در وان آب، بازی با خمیر اسلایم و شن روی میز و … است.
• تمرینات تعادلی: سیستم تعادل در گوش داخلی را تحریک می‌کند.

 مثال‌هایی از این تمرینات شامل: شنا، غلتاندن توپ یوگا روی زمین و … می‌باشد.

• تمرینات حس عمقی: به کودک در حس کردن عضلات و مفاصل کمک می‌کند.

این ورزش‌ها شامل: پروانه زدن، دست زدن و … است.

• تمرینات حس دهانی: تمریناتی که شامل ارائه ی محرک‌ها به دهان شامل لب ها، زبان و فک هستند.
• آدامس جویدن، خوردن غذاها با بافتی متفاوت و طعمی قوی و تمرین فوت کردن مثل فوت کردن حباب یا سوت زد، مثال‌هایی از این تمرینات هستند.

5. اسباب‌بازی‌های حسی: این اسباب‌بازی‌ها برای کمک به تسکین اختلالات پردازش حسی کودک هستند. در ادامه لیستی از بهترین اسباب‌بازی‌های اختصاصی برای سیستم حسی، ارائه شده است:

• بینایی: حباب ساز، هر اسباب‌بازی که می‌چرخد یا روشن می‌شود.
• شنیداری: اسباب‌بازی‌هایی که صدا دارند، موسیقی‌های آرامش‌بخش
• لامسه: شن، خمیر آردی، اسلایم
• بویایی: برچسب های عطری، عطرهای طبیعی و …
• چشایی: جویدن آدامس، اسباب‌بازی‌های حسیِ جویدنی
• تعادل: تخته تعادل، نشستن و چرخیدن
• حس عمقی: ترامپولین

با اینکه علت اختلال پردازش حسی ناشناخته است و درمان مشخصی برای آن وجود ندارد، کودکی که تشخیص صحیح بگیرد، می‌تواند عملکرد مناسب در محیط را فرابگیرد. با مداخلات درمانی مناسب که شامل همکاری با کار درمانگر، ورزش‌ها، اسباب‌بازی‌ها و سایر روش‌های تعدیلی است، کودک با اختلال پردازش حسی می‌تواند بازخوردهایی که برای سازماندهی مغز و پاسخ‌های مناسب است را دریافت کند. از آنجایی که اختلال پردازش حسی، در طول عمر وجود دارد، کودکان دارای مشکلات حسی می‌توانند راهکارهایی برای کمک به داشتن زندگی شاد و پربار را یاد بگیرند.

منابع:

https://www.spdstar.org

https://childmind.org

https://healthline.com