پژوهش های زیادی بر روی تاثیر نورون‌های آینه ای در اختلال طیف اتیسم شده است. اما آیا شما می دانید نورون های آینه ای چه هستند؟

ممکن است بار‌ها برایتان اتفاق افتاده باشد که ناخودآگاه با دیدن لبخند یک نفر شما هم لبخند زده باشید یا با دیدن خمیازه کشیدن فردی شما هم ناخودآگاه دهانتان مثل زمان خمیازه کشیدن باز شده‌باشد! این‌ها نمونه‌هایی قابل لمس از پاسخ و یا واکنش ناخودآگاه به یک حالت عاطفی است. سلول‌های عصبی خاصی در مغز انسان به نام “نورون‌های آینه‌ای” موظف به دستور این واکنش‌های ناخودآگاه هستند. در این مقاله ما به سراغ توضیحاتی درباره‌ی نورون‌های آینه‌ای، وظایف آن‌ها و سپس تاثیر این نورون‌ها در نقص برخی از نشانه‌های رفتاری در اختلال طیف اتیسم می‌پردازیم.

نورون‌های آینه‌ای

نورون‌های آینه‌ای نوع خاصی از سلول‌های مغزی هستند که در مناطق مختلفی از مغز وجود دارند، این نورون‌ها زمانی که ما در حال انجام یک فعالیّت و یا در حال مشاهده‌ی رفتار و یا فعالیّتی در فردی دیگر هستیم فعال می‌شوند. زمانی که شما لبخند فردی را می‌بیند و ناخودآگاه لبخند می‌زنید، این لبخند به دلیل فعال‌شدن نورون‌های آینه‌ای اتفاق می‌افتد. نورون‌های آینه‌ای نقش مهمی در درک ما از دیگران دارند، همچنین این نورون‌ها در یادگیری ما از طریق مشاهده و تقلید نیز نقشی ضروری دارند. بنابراین می‌توان دو وظیفه‌ی اصلی نورون‌های آینه‌ای را این‌گونه نام برد: 1- درک رفتار و فعالیّت دیگران و 2- تقلید.

ما به کمک نورون‌های آینه‌ای به هنگام مشاهده‌ی رفتار دیگران می‌توانیم از هدف و قصد رفتاری آن‌ها آگاه شویم. طریقه‌ی فعال‌شدن این نورون‌ها به هنگام مشاهده‌ی رفتار بدین صورت است که زمانی که شما در حال مشاهده‌ی رفتار کسی هستید، اطلاعاتی حسی از رفتار فرد را دریافت می‌کنید تا بتوانید بعدها همان عمل را اجرا کنید و یا با مشاهده‌ی آن رفتار‌ها قصد و هدف فرد را متوجه شوید. برای مثال میبینید که فردی با خم‌کردن زانوها، به عقب بردن دست‌ها و کمی خم‌کردن کمر عمل پریدن را انجام می‌دهد، با مشاهده‌ی این رفتار‌ها نورون‌های آینه‌ای فعال می‌شوند و شما اطلاعات حسی را دریافت می‌کنید تا بعدها بتوانید با انجام این حرکات بپرید و یا با دیدن فردی دیگر که این رفتار‌ها را انجام می‌دهد، از هدف او که پریدن است،  آگاه شوید. نورون‌های آینه‌ای به صورت انتزاعی نیز فعال می‌شوند؛ یعنی شما با مشاهده‌ی کودکی که اولین‌بار در حال مزه کردن لیمویی ترش است، طعم آن را در دهان خود حس می‌کنید و یا حتی ممکن است صورت خود را جمع کنید. در حالتی دیگر، زمانی که می‌بینید فردی صورت و لب‌های خود را جمع کرده است نورون‌های آینه‌ای در مغزتان فعال می‌شوند و شما حدس می‌زنید که ممکن است آن فرد لیمویی ترش را خورده باشد. بنابراین می‌توان بیان کرد که یکی از وظایف اصلی این نورون‌ها یادگیری، درک رفتار و یا فعالیّت دیگران و هدف آن‌ها از انجام آن رفتارها است. از دیگر وظایف نورون‌های آینه‌ای تقلید کردن است؛ تقلید کردن به معنای کسب یک رفتار با مشاهده‌ی آن در فردی دیگر است، تقلید نقش بسیار مهمی در یادگیری رفتار‌ها و فعالیّت‌ها به‌خصوص رفتار‌ها و فعالیّت‌های حرکتی دارد.

پس با توجه به آن‌چه که تاکنون بیان شد می‌توان دریافت که دو رفتار اجتماعی و حرکتی (درک رفتار و هدف رفتاری دیگران و تقلید) بسیار وابسته به نورون‌های آینه‌ای در مغز است. اگر متخصص و یا درمانگر اتیسم هستید ممکن است با توضیحاتی که تاکنون ارائه شد متوجه برخی از مشکلات و چالش‌های رفتاری کودکان اتیسم شده باشید. امّا ارتباط این نورون‌ها با نقایص رفتاری در کودکان اتیسم چیست؟

آینه‌های شکسته!

اتیسم اختلالی عصبی-رشدی است، افراد با اختلال اتیسم دارای اختلال عملکردی در سیستم عصبی (مغز) خود هستند. نشانه‌های اتیسم شامل اختلال در تقلید، یادگیری زبان (کلامی و غیرکلامی) و مهارت‌های اجتماعی است. در سال‌های اخیر پژوهش‌های بسیاری درباره‌ی کودکان اتیسم انجام شده‌است که نشان می‌دهد کودکان اتیسم در عمل تقلید کردن به خصوص تقلید حالت‌های چهره و مهارت‌های حرکتی درشت دچار مشکل هستند. کودکان اتیسم برخلاف سایر کودکان از رفتار سایرین تقلید نمی‌کنند و این خود دلیلی برای نقص نورون‌های آینه‌ای در این کودکان است. نقص در پدیده‌ی نورون‌های آینه‌ای در کودکان اتیسم از طریق ابزارهایی همچون FMRI و روش TMS در پژوهش‌هایی که توسط متخصصین انجام شده‌، ثابت شده است. نتایج نشان می‌دهد که به‌طور معناداری فعالیّت نورون‌های آینه‌ای در کودکان اتیسم نسبت به سایر کودکان کمتر است و فعالیّت نورون‌های آینه‌ای ارتباط مستقیمی با شدت اختلال اتیسم دارد؛ به این معنا که هر چه شدت نشانه‌های اختلال بیشتر باشد فعالیّت این نورون‌ها کمتر است. فرضیه‌ی نقص در نورون‌های آینه‌ای در اتیسم با عنوان “آینه‌های شکسته” اولین‌بار توسط راماچاندران و ابرمن در سال 2006 عنوان شد و علت برخی از رفتار‌های کودکان اتیسم را به آسیب جدی در نورون‌های آینه‌ای این افراد نسبت داد.

منابع این مقاله برای مطالعه‌ی بیشتر:

1- اولین مطالعه درباره‌ی نورون‌های آینه‌ای توسط ریزولاتی و همکارانش بر روی میمون‌ها انجام شد.

https://doi.org/10.1016/0926-6410(95)00038-0

2- مطالعات سایر پژوهشگران درباره‌ی ارتبط بین نقص در نورون‌های آینه‌ای و برخی از رفتار‌های کودکان اتیسم

https://doi.org/10.1016/j.cogbrainres.2005.01.01

https://doi.org/10.1016/j.neuropsychologia.2006.11.022

https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2010.10.007