به نظر شما آیا در ظاهر کودکان با اختلال اتیسم تفاوتی دیده می‌شود؟ اتیسم یکی از ناشناخته ترین ‌اختلالات عصر کنونی است. نه علت آن مشخص است و نه راه درمان. همین پیچیدگی است که محققان را در هاله‌ای از ابهام قرار داده و علی‌رغم پیشرفت‌های علمی هنوز مسیر شفافی برای درمان این اختلال دیده نمی‌شود.

شاید یکی از این پیچیدگی‌ها، ظاهر کودکان با اختلال اتیسم باشد که از نظر افراد عادی با دیگر کودکان تفاوتی ندارد و نشانه‌های واضحی مبنی بر وجود اختلال در آن‌ها دیده نمی‌شود.

اما تحقیقات اخیر نه‌تنها متوجه یکسری تفاوت‌های ظاهری در کودکان اتیسم شده‌اند، بلکه ثابت کرده‌اند این تفاوت در خواهر و برادر آن‌ها نیز دیده می‌شود.

ظاهر کودکان با اختلال اتیسم

کودکان اتیسم با چالش‌های زیادی چه کلامی و چه غیرکلامی مواجه هستند و بیشترین دغدغة خانواده‌ها مشکلات اجتماعی این کودکان است. در کنار بحث علائم و حتی ریشه‌های ژنتیکی، بدون تردید تفاوت ظاهری می‌تواند راه‌حلی ارزان و فوری برای تشخیص اتیسم باشد. تاکنون باور رایج بر این بود که کودکان اتیسم از نظر ظاهر با بقیة کودکان تفاوتی ندارند. شاید به‌ظاهر باوری نادرست نباشد چون افراد عادی نمی‌توانند سریعاً این تفاوت را درک کنند اما تحقیقات اخیر نتایج دیگری را نشان می‌دهد.

می‌توان گفت همین عدم تمایز ظاهری بود که کمتر محققان را به سمت بررسی این موضوع سوق داد؛ ولی امروزه تحقیقات گسترده‌تری در این زمینه انجام می‌شود. یکی از این پژوهش‌ها مقاله «تشخیص اتیسم و بررسی چهره‌ای کودکان اتیسم با روش یادگیری عمیق» (حسینی، محمدپارسا؛ ۲۰۲۲) بود بادقت ۹۴.۶٪ تصاویر کودکان با اختلال اتیسم و کودکان عادی را دسته‌بندی و بررسی کردند و در طی این بررسی‌ها به تفاوت چهره‌ای رسیدند. البته قبل از این نیز در دانشگاه میسوری درباره این تفاوت چهره‌ای بحث شده بود و نتایج آن موارد زیر را نشان داد:

1-  کودکان اتیسم عموماً قسمت بالایی سرشان پهن‌تر است.

2-  تا حدودی قسمت چشم‌هایشان نیز عریض‌تر است.

3- این کودکان غالباً بینی و چانة کوچکی دارند.

 البته هیچ یک از این علائم نتوانستند بدون بررسی علائم رفتاری مسیری مستقل برای تشخیص باشند.   

در یکی دیگر از پژوهش‌هایی که در سال ۲۰۱۷ انجام شده بود، چهره‌های کودکان دختر و پسر با اختلال اتیسم با تصاویر سه‌بعدی که از آن‌ها می‌گرفتند بررسی شد. طبق نتایج این تحقیق هر دو جنس شاخص‌های چهره‌های مردانه را بیشتر از کودکان عادی دارند و هرچقدر این شاخص‌های مردانه بارزتر باشد امکان مشکلات ارتباط اجتماعی در آن‌ها بیشتر است.

 نیکولت زدیات، همین تفاوت در چهره را در بین خواهر و برادران کودکان با اختلال اتیسم بررسی کرد و به نتایج مشابه تحقیق قبلی رسید که خواهر و برادر این کودکان نیز ویژگی‌های چهره‌ای مردانه‌تری دارند.

علی‌رغم تمامی مواردی که گفته شد، تشخیص ظاهری کودکان با اختلال اتیسم برای دیگر افراد ممکن نیست. این کودکان مانند کودکان سندرم داون یا ویلیامز آن‌قدر ویژگی‌های مشهودی ندارند که سریعاً تمایز داده شوند.

داشتن ویژگی ظاهری آشکار، مزیت است؟

 سؤال این است که داشتن ویژگی ظاهری مشخص در اختلالات یک مزیت است یا خیر؟ مانند تمام ویژگی‌های دیگر این موضوع معایب و مزایای خودش را دارد. همان‌طور که می‌دانیم عملکرد کودکان اتیسم در یک طیف قرار دارد. اگر مانند برخی سندرم‌های دیگر ظاهری متفاوت داشتند ممکن بود از سر نا‌آگاهی بدون درنظرگرفتن قابلیت‌ها و توانمندی‌هایشان طرد می‌شدند و کمتر در معرض فرصت‌های خودشکوفایی قرار می‌گرفتند. اکنون کودکانی با اختلال اتیسم هستند که در مهد کودک‌ها همراه با بقیه کودکان بازی می‌کنند و یاد می‌گیرند. در نتیجه پذیرفته شدن در اجتماع در همان نگاه اول می‌تواند دریچه‌ای از فرصت‌ها را بر روی آن‌ها بگشاید. بعد مثبت دیگر نداشتن ویژگی آشکار، استیگما نشدن یا همان نخوردن داغ ننگ است. استیگما فرایندی روانی – اجتماعی است که از برچسب زدن در فرد ایجاد می‌شود و رنج روحی – روانی عمیقی را بر خانواده‌ها تحمیل می‌کند.

در کنار این مزیت‌ها گاه سختی‌های این تمایز نداشتن آن‌قدر تحمل‌ناپذیر می‌شود که خانواده ترجیح می‌دهد کودکی با ظاهر متفاوت داشته باشد تا کمتر اطرافیان آن‌ها را قضاوت یا حتی سرزنش قرار دهند. استیگما گرچه به افراد مختلف به‌خاطر ویژگی آشکار وارد می‌شود اما وقتی کودکی بدون داشتن ویژگی ظاهری مشخص، رفتارهای نامتعارفی را نشان می‌دهد بیشتر مورد قضاوت قرار می‌گیرد. بیشترین سرزنش و قضاوتی که به این خانواده‌ها وارد می‌شود تربیت ناصحیح فرزندشان است. کودکان با اختلال اتیسم شاخص‌ترین ویژگی که دارند مشکلات ارتباطی و رفتاری آن‌هاست. کودکی را در نظر بگیرید که به‌ظاهر کاملاً عادی است؛ اما به ناگاه شروع به فریاد و گریه می‌کند یا وقتی وارد جمع می‌شود نه‌تنها سلام نمی‌کند بلکه با کسی ارتباط نمی‌گیرد و حاضر نیست اسباب‌بازی‌اش را با بقیه شریک شود. اولین قضاوت تربیت نامناسب خانواده است.

این تفاوت نداشتن بیشترین مزیت را برای کودکان با اختلال اتیسم عملکرد بالا دارد و عمیق‌ترین ضربه‌ها را به همین گروه می‌زند. ممکن است به دلیل نبود تمایز وارد اجتماع شوند و حتی شغل داشته باشند، اما به دلیل این اختلال با مشکلات بیشتری در محیط کار و روابط دوستانه‌شان مواجه می‌شوند و از آن‌ها توقع بیشتر از حد توانشان را دارند و از طرف دیگران خطاهایشان پذیرفتنی نیست و درک نمی‌شوند. اطرافیان کودکان مبتلا به اتیسم با عملکرد پایین را سریع‌تر تشخیص می‌دهند و از آن‌ها کمتر توقع رعایت اصول و آداب اجتماعی را دارند. در نتیجه تنها راه کمتر کردن این فاصله‌ها آگاه‌سازی جامعه است.

 هرچند گفتن این موضوع خالی‌ازلطف نیست که این ظاهر عادی کودکان اتیسم باعث شده است یکسری افراد حتی اشخاصی مشهور و به نام در جهان مدعی داشتن اختلال اتیسم شده‌اند که هنوز مزیت اعلام این اختلال برای افراد جامعه شفاف نیست. گاهی امکان دارد افراد برای کسب مزایا یا حتی شانه خالی‌کردن از یکسری خطاهایشان مدعی داشتن اختلال می‌شوند که در این مواقع بهتر است تحقیقات علمی و بررسی‌های دقیق صورت پذیرد.

در پایان می‌توان گفت علی‌رغم وجود تحقیقات جدید دال بر وجود تمایز چهره‌ای در کودکان با اختلال اتیسم، حتی در خواهر و برادران آن‌ها، هنوز این تفاوت و تمایز آن‌قدر مشهود نیست که بتوان به‌راحتی آن‌ها را دسته‌بندی کرد و به‌تبع آن آگاه‌سازی جامعه باید گسترده‌تر و عمیق‌تر باشد تا خانواده‌ها کمتر متحمل رنج‌ها و قضاوت‌های ناعادلانه شوند.

منابع:

CBS News (2017). Is it Autism? Facial Features That Show Disorder. CBS News. Available online at: https://www.cbsnews.com/pictures/is-it-autism-facial-features-that-show-disorder/8/ (accessed March 12, 2020).

Hosseini M-P, Beary M, Hadsell A, Messersmith R and Soltanian-Zadeh H (2022) Deep Learning for Autism Diagnosis and Facial Analysis in Children. Front. Comput. Neurosci. 15:789998. doi: 10.3389/fncom.2021.789998

Tan, D. W., Gilani, S. Z., Maybery, M. T., Mian, A., Hunt, A., Walters, M., & Whitehouse, A. (2017). Hypermasculinised facial morphology in boys and girls with Autism Spectrum Disorder and its association with symptomatology. Scientific reports, 7(1), 9348. https://doi.org/10.1038/s41598-017-09939-y