ارتباط چشمی در کودکان با اختلال طیف اتیسم یکی از موضوعاتی است که برای اطرافیان بسیار اهمیت دارد و ارتباطات اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

برقراری ارتباط چشمی جایگاه مهمی در ارتباط کلامی و غیرکلامی بین افراد جامعه دارد. مردم دوست دارند در زمان برقراری ارتباطات اجتماعی، ارتباط چشمی نیز داشته باشند.

 ارتباط چشمی به‌عنوان یک عکس‌العمل اجتماعی برای افراد شناخته می‌شود. در نظر اکثر افراد جامعه عدم برقراری ارتباط چشمی می‌تواند نشان‌دهنده یکی از مفاهیم بی‌ادبی، بی‌توجهی، عدم همدلی، عدم برقراری ارتباط صحیح با دیگران، بی علاقگی به بحث و … باشد.

بااین‌حال یکی از اصلی‌ترین علائم و نشانه‌های اختلال طیف اتیسم همین عدم برقراری ارتباط چشمی می‌باشد که ممکن است در همان دوران نوزادی نیز مشاهده شود.

علت:

درباره ی علت این واقعیت که چرا افراد با اختلال طیف اتیسم از تماس چشمی اجتناب می‌کنند و چرا ارتباط چشمی در کودکان با اختلال طیف اتیسم چالش هایی دارد، تحقیقات زیادی صورت‌گرفته است. در ابتدا تصور می‌شد که علت این رفتار به دلیل عدم علاقه ی آنان به برقراری ارتباط است. اما مطالعات نشان داد که چنین نیست و در اظهارات افراد با اختلال اتیسم که مشکل برقراری ارتباط چشمی داشتند نیز چنین چیزی تأیید نشده است. این در حالی است که بسیاری از افراد با اختلال اتیسم بیان می‌کنند که برقراری ارتباط چشمی باعث ناراحتی و استرس آن‌ها می‌شود. افراد جامعه باید دلایل اجتناب این کودکان را درک کنند و متوجه باشند که ارتباط چشمی باعث ایجاد ناراحتی جسمی و روانی برای این افراد می‌شود. لازم به یاداوری است که عدم تماس چشمی به این معنی نیست که این افراد بی‌ادب یا بی‌تفاوت هستند.

چرا برقراری ارتباط چشمی برای افراد اختلال طیف اتیسم سخت و ناراحت‌کننده است؟

 تحقیقات نشان می‌دهد که این فرضیه که بیان می‌کند عدم ارتباط چشمی در کودکان با اختلال طیف اتیسم نشان‌دهنده ی بی‌تفاوتی و عدم همدلی آنان است، اشتباه است. ازآنجاکه این افراد نمی‌توانند خواسته‌هایشان و یا احساسشان از تماس چشمی را به‌خوبی بیان کنند، ارتباط گرفتن با آنها سخت و دشوار است.

در طول درمان، گاهی اوقات بچه‌ها مجبور می‌شوند به چشمان کسی نگاه کنند تا بتوانند کارشان را به‌درستی انجام دهند. ازآنجاکه ممکن است وادار کردن این کودکان در برقراری ارتباط چشمی موجب ایجاد اضطراب در آن‌ها گردد بهتر است به‌جای آنکه کودکان با اختلال طیف اتیسم را مجبور به این کار کنیم، این فرایند را طوری از قبل برنامه‌ریزی کنیم تا آنها به‌تدریج به آن عادت کنند. ممکن است روش‌های متنوعی برای کمک به آن‌ها جهت برقراری تماس چشمی بدون استرس، وجود داشته باشد.

بهبود تماس چشمی در کودکان با اختلال طیف اتیسم

محققان دریافتند بخشی از مغز با تماس چشمی فعال می‌شود که در افراد با اختلال طیف اتیسم عملکرد غیرطبیعی دارد. این ناحیه از مغزدار نوزادان مسئول شناخت چهره‌ها و واکنش نشان‌دادن نسبت به افراد است. همچنین این بخش از مغز به افراد کمک می‌کند تا درک درستی از احساسات داشته باشند.

در یک تحقیق مطالعاتی محققان از افراد با اختلال طیف اتیسم و فاقد معلولیت خواستند که به تصاویر چهره‌ها نگاه کنند.

آنها مسیر نگاه شرکت‌کنندگان را دنبال کردند. شرکت‌کنندگان، آزاد بودند به کل چهره یا فقط به چشم‌ها نگاه کنند. آن‌هایی که به کل صورت نگاه می‌کردند، در هر دو گروه عملکرد مغز یکسانی داشتند ولی افراد طیف اتیسمی که فقط ناحیه ی چشم را نگاه می‌کردند قسمت زیر قشری مغزشان بیش از حد فعال می‌شد.

ارتباط چشمی در افراد با اختلال طیف اتیسم باعث ایجاد احساس ناراحت‌کننده‌ای می‌شود و درنتیجه ممانعت از انجام آن به‌عنوان راه حلی برای کاهش برانگیختگی ناشی از احساس ناخوشایند است.

جالب است بدانید کودکان با اختلال طیف اتیسم از سایرین هم توقعی برای برقراری ارتباط چشمی ندارند و انتظاراتشان در روابط اجتماعی با دیگر کودکان تفاوت دارد.

همان‌طور که می‌دانید کودکان با اختلال طیف اتیسم محرک‌های محیطی زیادی را دریافت می‌کنند، آنها نمی‌توانند هم زمان بر گفتار و چشم دیگران تمرکز داشته باشند.

ممکن است آنها متوجه نباشند که ارتباط چشمی برای کمک به درک احساس دیگران می‌تواند مفید و مؤثر باشد و به دلیل احساس گیجی و استرسی که پیدا می‌کنند از انجام آن اجتناب می‌کنند.

به صورت خلاصه می‌توان گفت: آنها انگیزه‌ای برای برقراری ارتباط چشمی در روابط اجتماعی ندارند. تمرکز هم‌زمان بر گفتار و چشم برایشان دشوار است.

این احتمال وجود دارد که متوجه اطلاعاتی که از نگاه‌کردن به چشم دیگران می‌توان به دست می‌آورد، نباشند و تحت تأثیر حس‌های مختلفی در محیط قرار گیرد. 

روش‌های جایگزین برای تعامل با کودکان با اختلال طیف اتیسم:

با کمی صبوری امکان تعامل و ارتباط با افراد طیف اتیسم به وجود می‌آید. در کتاب‌ها و مقالات زیادی که توسط افراد بزرگسال طیف اتیسم نوشته شده استرسی که این افراد در هنگام برقراری تماس چشمی در طول تعاملات تجربه کرده‌اند، بیان شده است.

آن‌ها اظهار داشتند که تلاششان برای برقراری ارتباط چشمی بیشتر آنها را گیج می‌کرده و گاهی اوقات باعث می‌شده که کاملاً تمرکزشان را از دست بدهند.

بنابراین برای اینکه بدانید چگونه با مسئله تماس چشمی باید برخورد کنید، اولین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که ببینید واکنش فرزندتان به این کار چیست. اگر برقراری ارتباط چشمی در کودک طیف اتیسم شما باعث کندی روند کار کودکتان می‌شود، نتیجه می‌گیریم که روش مؤثری برایش نخواهد بود. این تمرین حتی ممکن است آن‌قدر برایش استرس‌زا باشد که توجه کودک شما به فعالیت ها را بیشتر کاهش دهد.

می‌توانید به فرزندتان عباراتی مناسب آموزش دهید که نشان‌دهنده توجه او به مطالب مخاطبش است. این عبارت حتی می‌تواند ” بله ” و یا ” هممم – اوهوم ” باشند. می‌توانید به کودک بیاموزید که این عبارات را در مواقعی که طرف مقابل مکث می‌کند یا وقتی صحبت‌هایش تمام می‌شود بیان کنند. این روش برای زمانی که فرزند شما بدون برقراری تماس چشمی با دیگران گفتگو می‌کند می‌تواند مفید باشد زیرا طرف مقابل متوجه می‌شود که کودک شما مطالب او را درک کرده یا نه.

  ارتباط چشمی در کودکان طیف اتیسم  ممکن است همیشه تأثیر منفی نداشته باشد. اگر متوجه شدید که کودک شما با برقراری ارتباط چشمی بهتر به شما توجه می‌کند، او را به مرور به این کار عادت دهید. تقویت این مهارت ممکن است در موفقیت فرزند شما در یادگیری خیلی تأثیرگذار باشد. روش‌های متفاوتی توسط درمانگران برای تشویق و افزایش ارتباط چشمی مورداستفاده قرار می‌گیرد که بهتر است از آنها در خانه نیز استفاده نمایید.

چگونه ارتباط چشمی را تقویت کنیم؟

برای آموزش و بهبود ارتباط چشمی در کودکان با اختلال طیف اتیسم بهتر است که آن را به مراحل کوچک تر تقسیم کنید. انتظاراتتان را بر اساس پیشرفت و توانایی کودکتان به‌آرامی افزایش دهید.

تقویت مثبت ارتباط چشمی زمانی که به‌صورت طبیعی و خودبه‌خود انجام می‌گیرد یکی از راه‌هایی است که می‌شود از آن استفاده کرد. این روش می‌تواند در یک موقعیت عادی رخ دهد و با تشویق از کودک خواسته می‌شود تا بیشتر به این عمل توجه داشته باشد.

روش دیگری که به کودکتان برای برقراری ارتباط چشمی کمک می‌کند، این است که می‌توانید قبل از پاسخ به درخواست‌های او کمی مکث کنید. به‌عنوان‌مثال، اگر فرزندتان سؤالی می‌پرسد یا چیزی می‌خواهد قبل از پاسخ‌دادن یا ارائه چیزی که می‌خواهد کمی مکث کنید تا او به‌طرف شما نگاه کند تا ببینند صدایش را شنیده‌اید یا خیر؟ اینجاست که باید بلافاصله به درخواست او پاسخ دهید و او را به‌خاطر تماس چشمی تشویق کنید.

در مرحله بعد شما می‌توانید بر روی مدت‌زمان برقراری تماس چشمی کار کنید و برای فرزندتان توضیح دهید که چگونه برقراری ارتباط چشمی افراد را تشویق می‌کند تا به درخواست‌های او پاسخ دهند. همچنین شما می‌توانید موضوعات موردعلاقه فرزند خود را با این روش‌ها ادغام کرده و با مطرح‌کردن این موضوع‌ها، توجه او را بیشتر جلب کرده وبا وی تماس چشمی برقرار کنید.

بااین‌حال، زمانی که تمرینات تماس چشمی را انجام می‌دهید، مراقب راحتی فرزندتان باشید و اگر احساس می‌کنید این تمرین‌ها کمکی به پیشرفت وی نمی‌کند او را به‌هیچ‌عنوان وادار به انجامش نکنید.