واکنش‌های منفی به بروز تغییر در روتین‌های روزمره کودکان اوتیسم

برای کودکی که تشخیص اوتیسم داده شده‌است درک دنیا بیرون بسیار دشوار است؛ به دلیل مشکلات در درک دیگران و تعامل با آنها بسیار مهّم است که محیط کودک نظم، ساختار و قابلیّت پیش‌بینی داشته باشد. این موارد به کودک این امکان را می‌دهد که در دنیایی که همیشه در حال تغییر است احساس امنیّت کند.

کودکان اوتیسم بسیار به عادت‌های روزانه و آشنا وابسته هستند و آن عادت‌های روزمره را بسیار دقیق دنبال می‌کنند، به‌عنوان مثال کودک مسیر مشخص و از پیش تعیین‌شده‌ای را برای رفتن و برگشتن به مدرسه دنبال می‌کند، یا در زمان صرف غذا کودک می‌خواهد که سایر اعضای خانواده هر روز و در ساعت‌‌های معینی و دقیقاً در همان مکان‌های همیشگی بنشینند و غذا را صرف کنند. بسیاری از این عادت‌ها می‌توانند زندگی عادی خانواده یک کودک اوتیسم را بسیار مختل کنند.

یک تغییر ناگهانی در روال زندگی کودک یا اختلال در برنامه‌ی روزانه، می‌تواند تأثیر بسیار منفی بر رفتار کودک داشته باشد. به دلیل نحوه پردازش اطلاعات در کودکان اوتیسم، هرگونه واکنش منفی و بهم‌ریختگی در رفتارهای آن‌ها گاهی می‌تواند ناشی از واکنش تأخیری به اتفّاقی باشد که در اوایل روز یا حتی چند روز یا هفته قبل از آن اتفّاق افتاده‌است.

واکنش‌های منفی می‌تواند به شیوه‌های مختلف توسط کودک همچون جیغ، عصبانیّت، هل‌دادن و رفتارهای خشونت‌آمیز بروز کند. گاهی اوقات کودک تسلی‌ناپذیر خواهد بود و چیزی او را آرام نمی‌کند؛ این واکنش‌های شدید به دلیل افزایش استرس، ترس و اضطراب است که به دلیل تغییر در یک روال آشنا ایجاد شده‌است و خود سبب می‌شود کودک احساس امنیّت کمتری را تجربه کند.

درک این نکته مهّم است که این واکنش‌ها و پاسخ‌ها همیشه ناشی از تغییر یا اختلال در روال نیست، گاهی دلیل بهم‌ریختگی کودکان اوتیسم این است که آنها توانایی برقراری ارتباط ندارند و یا نمی‌توانند احساسات خود را بیان کنند. باید احتیاط کرد تا هر‌گونه عامل زمینه‌ای یا احتمالی که ممکن است باعث ناراحتی آنان شود  را حذف کرد،

به خصوص اگر تغییر رفتار ناگهانی وجود داشته باشد. گاهی ممکن است نیاز باشد تا کودک یک معاینه پزشکی انجام دهد؛ زیرا برای برخی کودکان اوتیسم تشخیص درد یا ایجاد ارتباط با محل درد بسیار مشکل است. در مواردی اختلالات بسیار کوچک یا جزئی در عادات روزمره نیز می‌تواند باعث شود که کودک اوتیسم احساس ناراحتی و سردرگمی کند. با این‌حال، گاهی اوقات اخلال و تغییر در عادات روزمره اجتناب‌ناپذیر است، مانند تغییراتی که ممکن است در برنامه جدول زمانی مدرسه، یا سفرهای مدرسه رخ دهد. والدین، کراقبین و یا درمانگران کودک باید بدانند که به کمک برنامه‌ریزی و آمادگی کودک برای هر گونه تغییر، می‌توان بخشی از این واکنش‌های منفی و بهم‌ریختگی‌های کودک را کنترل کرد.

چرا عادت های روزمره برای کودک اوتیسم بسیار مهم است؟

به‌طور معمول اصرار بر عادت‌های روزمره و یکنواختی در دسته اختلالات وسواسی- اجباری طبقه بندی می‌شوند؛ در این اختلالات هر‌گونه تغییر در جزئیات، حتی جزئیات غیرقابل تشخیص برای فرد می‌تواند منجر به اضطراب و عصبانیّت شدید او شود. در این اختلال پایبندی فرد به عادات روزمره به شدّت مهّم است و هر نوع تغییری در آن عامل اصلی هشدار است.

این مقاومت در برابر تغییر یکی از موارد بسیار مهّمی است که تحلیلگران رفتار کاربردی باید هنگام کار با کودکان اوتیسم با آن مقابله کنند. در حقیقت این مقاومت در برابر تغییر یکی از مواردی است که باید از درمانگر خواسته شود که با استفاده از تکنیک‌های تحلیل رفتار کاربردی برای کمک به کودک  و سازگاری با موقعیّت‌های جدید یا تغییر در عادت‌ها آن را بهبود ببخشد. محققان در حال بررسی این موضوع هستند که آیا مبنای عصبی- زیستی برای این اصرار بر عادت‌های روزمره وجود دارد یا خیر، امّا در حال حاضر درک کمی از مکانیسم‌هایی که زمینه‌ساز این علائم هستند، وجود دارد.

عادت های روزمره همیشه برای کودک اوتیسم بد نیست.

عادت‌ها و یا روتین‌های روزمره در واقع می‌تواند نیروی قدرتمندی در کمک به بیماران برای مقابله با افسردگی، اضطراب و عدم‌اطمینانی باشد که معمولاً در زندگی روزمره با آن مواجه هستند. به‌خوبی درک شده‌است که کودکان و بزرگسالان اوتیسم به رفتارهای روتین، یکنواختی و حتی به کارهای وسواس‌گونه تکراری رو می‌آورند و به انجام چنین کارهایی علاقه دارند.

این اصرار برای جلوگیری از اضطراب و به عنوان راهی برای دستیابی به آرامش و راهی برای خودتنظیمی هیجانات در فرد اوتیسم است؛ با این‌حال، مقاومت و اجتناب در برابر چنین تغییراتی در عادتهای روزمره نیز می‌تواند مشکلاتی را در زمان‌هایی برای فرد با اختلال طیف اوتیسم ایجاد کند، به‌عنوان مثال انتقال به کلاس‌های درسی مختلف در مدرسه، تولد خواهد و برادر جدید و یا … . اگرچه ممکن است غیرقابل تصور به نظر برسد، امّا عادت‌های روزمره همچون یک عصا، تکیه‌گاه کودک اوتیسم هستند. عادت‌های روزمره می‌توانند در تقویت احساس آرامش و ثبات برای افراد اوتیسم مؤثر باشند؛ هنگامی که آن احساس ثبات برای کودک ایجاد شود، برای آنها راحت‌تر است که سایر تغییرات را مدیریت و کنترل کنند.

قبل از ایجاد هرگونه تغییر با کودک اوتیسم صحبت کنید.

ارتباطات، کلید دیگری برای کمک به مدیریت تغییرات است. تغییرات غیرمنتظره معمولاً آسیب‌زا هستند. اطلاع‌رسانیِ تغییر قبل از وقوع هر تغییر به کودکان اوتیسم کمک می‌کند تا راحت‌تر شرایط را مدیریت کنند.

استفاده از روش ارتباطی پکس و سایر روش‌های ارتباطی که درک آن برای کودک اوتیسم آسان‌تر است نیز می‌توانند مفید باشند. شوک و مقاومت کودک از تغییرات ناشی از عدم درک کودک از آنچه که قرار است اتفّاق بیفتد است؛ نداشتن ارتباط حسی و کلامی مناسب، درک سریع موقعیّت‌های جدید را برای کودک دشوار می‌سازد. استفاده از نقاط قوّت آن‌ها در ادراک دیداری در کنار مهارت‌های کلامی و اجتماعی هنگام بحث در مورد تغییرات می‌تواند به کودکان اوتیسم کمک کند تا سریع‌تر در موقعیّت‌های جدید قرار گیرند و احساس راحتی بیشتری نسبت به موقعیّت داشته باشند.

همه‌ی کودکان اوتیسم در برابر تغییرات واکنش‌های یکسانی نشان نمی‌دهند؛ یک کودک اوتیسم با عملکرد بالا که با تغییر جزئی در روال روزانه یا وضعیّت زندگی خود مواجه می‌شود احساس ناراحتی می‌کند، امّا به دلیل خودتنظیمی که دارد این ناراحتی در رفتار او دیده نمی‌شود. در مقابل، ممکن است یک کودک اوتیسم  با عملکرد پایین هنگامی که خانواده به خانه جدیدی نقل مکان می‌کنند دچار بهم‌ریختگی شدید شود.

تحققات نشان داده‌است که تحلیل رفتار کاربردی برای از بین بردن مقاومت در برابر تغییرات و هم‌چنین برای ایجاد عادت‌هایی که رفتارهای مثبت را تقویت می‌کند، روش درمانی بسیار موثری است. این درمان همچنان یکی از محبوب‌ترین درمان‌ها برای کمک به مقاومت کودک در برابر تغییرات است. درمانگران تحلیل رفتار کاربردی، در استفاده از ماهیّت تکراری کودک اوتیسم برای ایجاد الگوها و روش‌هایی که برای رفاه بلندمدّت و مهارت‌های اجتماعی آن‌ها مفید است، بسیار ماهر هستند.