نبوغ خارق العاده یا سندرم ساوانت چیست؟ ساوانت سندرمی نادر است، که در آن افراد دارای اختلالات رشدی مختلف، از جمله اختلال اوتیسم، توانایی و استعداد شگفت‌انگیزی دارند. ساوانت می‌تواند یک سندرم ژنتیکی باشد.

احتمالا شما نام سندرم ساوانت یا نبوغ خارق العاده را شنیدید، یا با افرادی برخورد داشتید، که گفتند افراد اوتیسم نابغه هستند، و از هوش و حافظه ی فوق العاده ای برخوردارند. اما آیا واقعا این طور است؟

بسیاری از اختلالات همواره با خود درد و رنج را به همراه می‌آورند و افراد برای دوری از این درد و رنج گاهی حاضرند هر کاری را انجام دهند. با این وجود دسته‌ای از اختلالات هم وجود دارند که به افراد توانایی‌های خارق‌العاده‌ای می‌بخشند، به‌طوری‌که گاهی برخی از افراد آرزو می‌کنند به چنین اختلالاتی دچار شوند. سندرم ساوانت یک اختلال نادر است که در افراد با اختلالات مختلف عصبی رشدی، از جمله اختلال اوتیسم باعث ایجاد توانایی و استعدادهای شگفت انگیزی می‌شود.

مطلب پیشنهادی: اوتیسم چیست؟ 

سندرم ساوانت چیست؟ 

سندرم ساوانت اولین‌بار بیش از یک قرن پیش شناسایی شد. اخیراً محققان آزمایشات بیشتری را برای شناخت آن انجام داده‌اند. این آزمایشات نشان می‌دهد علائم سندرم ساوانت در مردها تقریباً چهار برابر بیشتر از زنان رخ می‌دهد. به‌طورکلی، تقریباً 50 درصد از افراد با سندرم ساوانت با اختلال اوتیسم هستند و 50 درصد بقیه دارای اشکال دیگر اختلالات عصبی رشدی هستند. هیچ تئوری واضحی هنوز نتوانسته عامل ایجاد سندرم ساوانت را توضیح دهد. منشأ ارثی، محرومیت‌های حسی، مشکلات عاطفی و اجتماعی می‌تواند دراین‌خصوص تأثیرگذار باشد.

سندرم ساوانت چقدر شایع است؟

تقریباً از هر 10 فرد با اختلال طیف اوتیسم یک نفر دارای سندرم ساوانت است. در مورد ناتوانی‌های ذهنی و رشدی و همچنین آسیب‌های مغزی، سندرم ساوانت کمتر از 1 درصد رخ می‌دهد. بنابراین، همه دانشمندان اوتیسم نیستند و همه افراد با اختلال طیف اوتیسم هم دانشمند نیستند و سندرم ساوانت ندارند.

علت سندرم ساوانت چیست؟

تاکنون هیچ علت خاصی برای علت بروز سندرم ساوانت کشف نشد.

دامنه مهارت‌های سندرم ساوانت چقدر است؟

مهارت‌های سندرم ساوانت در طیفی از توانایی‌ها قرار دارد که عبارتند از:

• متداول‌ترین توانایی‌های افراد با سندرم ساوانت، مهارت‌های شکافی نامیده می‌شوند. این مهارت‌ها شامل رفتارهایی مانند وسواس فکری و به‌خاطر سپردن موسیقی و فعالیت‌های بی‌اهمیت ورزشی، شماره پلاک خودرو، نقشه‌ها، حقایق تاریخی، یا موارد مبهم مانند صداهای موتور جاروبرقی است.
• افراد بسیاری هستند که مهارت‌هایشان (موسیقی، هنری، ریاضی یا سایر مهارت‌های خاص)، معمولاً در یک حوزه تخصصی، برجسته‌تر هستند و در برابر نقص کلی آن‌ها بسیار واضح است.
• اصطلاح دانشمند شگفت‌انگیز به آن دسته از افراد اطلاق می‌شود که در شرایط غیرمعمول بسیار نادر عمل می‌کنند و مهارت یا توانایی خاص آن‌ها چنان برجسته است که حتی اگر در یک فرد غیرمعلول اتفاق بیفتد بسیار دیدنی است. چنین افرادی را به اصطلاح “نابغه” می‌نامند. احتمالاً در حال حاضر کمتر از 75 دانشمند شگفت‌انگیز در سراسر جهان زندگی می‌کنند که با این مهارت خاص شناخته شده‌اند.

مهارت‌های معمولی افراد سندرم ساوانت چیست؟

یک مهارت خاص در هر فرد با سندروم ساوانت به ‌صورت انفرادی رخ می‌دهد. بااین‌حال، در برخی موارد دیده‌شده که یک نفر چندین مهارت داشته باشد. صرف نظر از نوع مهارت، این خصوصیت همیشه با حافظه استثنایی ترکیب می‌شود.

من فرزندی با مهارت‌های خاص دارم. چگونه با مهارت یا مهارت‌های خاصش مواجه شوم؟

اولین گام برای کمک به هر کودکی که مهارت‌های ویژه‌ای از خود نشان می‌دهد، ارزیابی کامل است تا مشخص شود که چه ناتوانی یا اختلالی زیربنای توانایی‌های ویژه او است.

آیا این مهارت‌های خاص با مرور زمان از دست می‌روند؟

به‌ندرت. برعکس، ادامه تمرین و استفاده از مهارت‌های خاص عموماً منجر به توانایی بیشتر، راحتتر شدن مهارت و افزایش تخصص بیشتر می‌شود.

در سندرم ساوانت صحبت از احمق‌ها است یا نابغه‌ها…؟

انسان‌ها از آن دسته از موجوداتی هستند که همیشه صفت عجیب «سیری ناپذیری» را به دوش می‌کشند. همان‌طور که روانشناس مشهور آلفرد آدلر مطرح کرده است، انسان‌ها برای برتر بودن تلاش می‌کنند. با این حال، در چندین نمونه افرادی در کمتر از حد متوسط، استعدادهای مثال‌زدنی در زمینه‌های خاص مشاهده شده و معمولاً بهشان دانشمند گفته می‌شود؛ چراکه «سندرم ساوانت» دارند. وضعیتی کمیاب اما دیدنی در هریک از افراد با اختلالات رشدی مختلف که مهارت‌ها یا استعدادهایشان جایگزین محدودیت‌هایشان می‌شوند.

انواع حوزه های سندرم ساوانت

این افراد از مهارت‌های ویژه‌ای برخوردارند که تاکنون در پنج حوزه ی کلی مورد بررسی قرار گرفته است، آنها عبارت‌اند از:

1.  موسیقی
2.  هنر
3. محاسبات سریع یا دیگر مهارت‌های ریاضی
4. محاسبات تقویمی خاص
5. مهارت‌های فضایی – مکانیکی

سندرم ساوانت و استعداد موسیقی:

معمولاً رایج‌ترین مهارت افراد با سندرم ساوانت نواختن پیانو یا سازهای کوبه‌ای است که با یک‌بار گوش‌دادن می‌توانند نت ها را به طور کامل بنوازند. این افراد نه‌تنها توانایی خاصی در عملکرد موسیقیایی از خود نشان می‌دهند بلکه مهارت‌های فوق‌العاده‌ای نیز در آهنگ‌سازی دارند.

سندرم ساوانت و استعداد هنری:

معمولاً نقاشی بعد از موسیقی دومین مهارتی است که در بین افراد با سندرم ساوانت دیده می‌شود. انواع دیگر استعدادهای هنری مثل: مجسمه‌سازی نیز در این افراد بروز پیدا می‌کند.

محاسبه ی فوق‌العاده سریع یا دیگر مهارت‌های ریاضی:

افراد با سندرم ساوانت دارای یک مهارت ویژه در محاسبه ی سریع مهارت‌های ریاضی هستند. مثلاً اگر ما یک ضرب سه‌رقمی در سه‌رقمی یا بیشتر را به افراد ساوانت بدهیم فوراً و بدون هیچ وقفه‌ای جواب آن محاسبه را به ما خواهند گفت. این مطلب در مورد محاسبه تقسیم و جمع اعداد چند رقمی نیز صدق می‌کند.

در واقع نکته ی بارز و مهم در این مهارت، محاسبه ی فوق‌العاده سریع و درست اعداد چند رقمی است که افراد ساوانت از این مهارت برخوردارند.

محاسبات تقویمی خاص:

محاسبات تقویمی به طور عجیب و آشکار در بین افراد مبتلا به سندرم ساوانت رایج است. آنان نه‌تنها قادرند تمام روزهای خاص سال را نام ببرند، بلکه می‌توانند در طول صدسال آینده تمام سال‌هایی را که مثلاً روز عید به شنبه می‌افتد را نام ببرند یا در طول 20 سال آینده همه ی سال‌هایی را که نه آبان به سه‌شنبه می‌افتد را نام ببرند.

مهارت‌های فضایی – مکانیکی:

توانایی مکانیکی مثل ساختن یا تعمیر موتورها یا ماشین‌های پیچیده یا مهارت‌های فضایی مثل حفظ مسیر یا نقشه‌های پیچیده یا محاسبه ی دقیق فاصله‌ها فقط از طریق تجسم آنها نیز در افراد دیده می‌شود.

دیگر مهارت‌های افراد دارای سندرم ساوانت:

گاهی اوقات مهارت‌های دیگری مثل توانایی فراگیری چند زبان، توانایی تشخیص حسی عالی با بویایی یا لامسه، برآورد دقیق گذشت زمان بدون دسترسی به ساعت، اطلاعات بسیار بالا در زمینه‌های خاصی مثل آمار، تاریخ و… در این افراد دیده می‌شود.

حال این پرسش پیش می‌آید که آیا سندرم ساوانت چیز خوبی است؟ بسیارمی شنویم که به والدین کودک با اختلال طیف اوتیسم گفته می‌شود چقدر خوش‌شانس هستند که فرزندشان اوتیسم دارد، زیرا اوتیسم به معنای هوش و توانایی بالایی است. بااین‌حال تحقیقات نشان می‌دهد که تعداد کمی از افراد اوتیسم چنین شرایطی دارند. اینکه ما سندرم ساوانت را به‌عنوان یک نکته ی مثبت و خارق‌العاده در نظر بگیریم بسیار وسوسه‌کننده می‌باشد زیرا بسیاری از افراد، ساوانت ها را نابغه می‌نامند. بدون شک این افراد دارای استعدادهایی هستند که فراتر از استعداد افراد عادی است ولی با وجود تمامی این استعدادها، چنین افرادی ممکن است دچار عقب‌ماندگی ذهنی یا هرگونه مشکل یادگیری دیگری نسبت به همسالان خود باشند و واقعیت این است که وجود این سندروم لزوماً زندگی را برای آنها آسان‌تر نمی‌کند.

به‌عنوان‌مثال، مشاهده می‌کنیم که برخی از هنرمندان و نوازندگان با اختلال اوتیسم بااستعداد منحصربه‌فرد که قادر به انجام و خلق آثار بی‌نظیری هستند، در انجام کارهای عادی و روزانه خود نظیر لباس پوشیدن یا غذا خوردن دچار مشکل می‌باشند. گاهی این استعدادها در زمینه‌هایی بروز می‌کند که اگرچه قابل‌توجه هستند، ولی در زندگی روزمره، هیچ کاربردی ندارند. به‌عنوان‌مثال، توانایی حفظ موسیقی، چیزهای بی‌اهمیت ورزشی، شماره پلاک، نقشه‌ها، حقایق تاریخی و … را دارند، این در حالی است که این شاهکار، هیچ کمکی به بهبود روند زندگی فرد نمی‌کند.

از مهارت‌ها و توانایی‌های ویژه ی این افراد می‌توان به‌عنوان ابزار سودمندی در درمان و توان‌بخشی آنها برای غلبه بر مشکلات و چالش‌هایشان، بهبود ارتباط و تعاملات اجتماعی و تسلط بر مهارت‌های زندگی روزانه بهره گرفت.

درمان سندرم ساوانت چیست؟

سندرم ساوانت یک اختلال یا بیماری نیست، بلکه وضعیتی است که در آن مهارت‌ها و حافظه خارق‌العاده به یک اختلال اساسی‌تر مغز پیوند می‌خورد که ناشی از ناتوانی رشدی یا نوعی دیگر از بیماری یا اختلال سیستم عصبی مرکزی است.