سندرم ساوانت یا نبوغ خارق العاده چیست؟
احتمالا شما نام سندرم ساوانت یا نبوغ خارق العاده را شنیده اید یا با افرادی برخورد داشته اید که گفته اند افراد اتیسم نابغه هستند و از هوش و حافظه ی فوق العاده ای برخوردارند. اما آیا واقعا این طور است؟
بسیاری از اختلالات همواره با خود درد و رنج را به همراه می‌آورند و افراد برای دوری از این درد و رنج گاهی حاضرند هر کاری را انجام دهند. با این وجود دسته‌ای از اختلالات هم وجود دارند که به افراد توانایی‌های خارق‌العاده‌ای می‌بخشند، به‌طوری‌که گاهی برخی از افراد آرزو می‌کنند به چنین اختلالاتی دچار شوند. سندرم ساوانت یک اختلال نادر است که در افراد با اختلالات مختلف عصبی رشدی، از جمله اختلال اتیسم باعث ایجاد توانایی و استعدادهای شگفت انگیزی می‌شود.
سندرم ساوانت اولین‌بار بیش از یک قرن پیش شناخته شد. اخیراً محققان آزمایشات بیشتری را برای شناخت آن انجام داده‌اند. این آزمایشات نشان می‌دهد علائم سندرم ساوانت در مردها تقریباً چهار برابر بیشتر از زنان رخ می‌دهد. به‌طورکلی، تقریباً 50 درصد از افراد با سندرم ساوانت با اختلال اتیسم هستند و 50 درصد بقیه دارای اشکال دیگر اختلالات عصبی رشدی هستند. هیچ تئوری واضحی هنوز نتوانسته عامل ایجاد سندرم ساوانت را توضیح دهد. منشأ ارثی، محرومیت‌های حسی، مشکلات عاطفی و اجتماعی می‌تواند دراین‌خصوص تأثیرگذار باشد.
انواع حوزه های سندرم ساوانت
این افراد از مهارت‌های ویژه‌ای برخوردارند که تاکنون در پنج حوزه ی کلی مورد بررسی قرار گرفته است، آنها عبارت‌اند از:
- 1) موسیقی
- 2) هنر
- 3) محاسبات سریع یا دیگر مهارت‌های ریاضی
- 4) محاسبات تقویمی خاص
- 5) مهارت‌های فضایی – مکانیکی
سندرم ساوانت و استعداد موسیقی:
معمولاً رایج‌ترین مهارت افراد با سندرم ساوانت نواختن پیانو یا سازهای کوبه‌ای است که با یک‌بار گوش‌دادن می‌توانند نت ها را به طور کامل بنوازند. این افراد نه‌تنها توانایی خاصی در عملکرد موسیقیایی از خود نشان می‌دهند بلکه مهارت‌های فوق‌العاده‌ای نیز در آهنگ‌سازی دارند.
سندرم ساوانت و استعداد هنری:
معمولاً نقاشی بعد از موسیقی دومین مهارتی است که در بین افراد با سندرم ساوانت دیده می‌شود. انواع دیگر استعدادهای هنری مثل: مجسمه‌سازی نیز در این افراد بروز پیدا می‌کند.
محاسبه ی فوق‌العاده سریع یا دیگر مهارت‌های ریاضی:
افراد با سندرم ساوانت دارای یک مهارت ویژه در محاسبه ی سریع مهارت‌های ریاضی هستند. مثلاً اگر ما یک ضرب سه‌رقمی در سه‌رقمی یا بیشتر را به افراد ساوانت بدهیم فوراً و بدون هیچ وقفه‌ای جواب آن محاسبه را به ما خواهند گفت. این مطلب در مورد محاسبه تقسیم و جمع اعداد چند رقمی نیز صدق می‌کند.
در واقع نکته ی بارز و مهم در این مهارت، محاسبه ی فوق‌العاده سریع و درست اعداد چند رقمی است که افراد ساوانت از این مهارت برخوردارند.
محاسبات تقویمی خاص:
محاسبات تقویمی به طور عجیب و آشکار در بین افراد مبتلا به سندرم ساوانت رایج است. آنان نه‌تنها قادرند تمام روزهای خاص سال را نام ببرند، بلکه می‌توانند در طول صدسال آینده تمام سال‌هایی را که مثلاً روز عید به شنبه می‌افتد را نام ببرند یا در طول 20 سال آینده همه ی سال‌هایی را که نه آبان به سه‌شنبه می‌افتد را نام ببرند.
مهارت‌های فضایی – مکانیکی:
توانایی مکانیکی مثل ساختن یا تعمیر موتورها یا ماشین‌های پیچیده یا مهارت‌های فضایی مثل حفظ مسیر یا نقشه‌های پیچیده یا محاسبه ی دقیق فاصله‌ها فقط از طریق تجسم آنها نیز در افراد دیده می‌شود.
دیگر مهارت‌های افراد دارای سندرم ساوانت:
گاهی اوقات مهارت‌های دیگری مثل توانایی فراگیری چند زبان، توانایی تشخیص حسی عالی با بویایی یا لامسه، برآورد دقیق گذشت زمان بدون دسترسی به ساعت، اطلاعات بسیار بالا در زمینه‌های خاصی مثل آمار، تاریخ و… در این افراد دیده می‌شود.
حال این پرسش پیش می‌آید که آیا سندرم ساوانت چیز خوبی است؟ بسیارمی شنویم که به والدین کودک با اختلال طیف اتیسم گفته می‌شود چقدر خوش‌شانس هستند که فرزندشان اتیسم دارد، زیرا اتیسم به معنای هوش و توانایی بالایی است. بااین‌حال تحقیقات نشان می‌دهد که تعداد کمی از افراد اتیسم چنین شرایطی دارند. اینکه ما سندرم ساوانت را به‌عنوان یک نکته ی مثبت و خارق‌العاده در نظر بگیریم بسیار وسوسه‌کننده می‌باشد زیرا بسیاری از افراد، ساوانت ها را نابغه می‌نامند. بدون شک این افراد دارای استعدادهایی هستند که فراتر از استعداد افراد عادی است ولی با وجود تمامی این استعدادها، چنین افرادی ممکن است دچار عقب‌ماندگی ذهنی یا هرگونه مشکل یادگیری دیگری نسبت به همسالان خود باشند و واقعیت این است که وجود این سندروم لزوماً زندگی را برای آنها آسان‌تر نمی‌کند.
به‌عنوان‌مثال، مشاهده می‌کنیم که برخی از هنرمندان و نوازندگان با اختلال اتیسم بااستعداد منحصربه‌فرد که قادر به انجام و خلق آثار بی‌نظیری هستند، در انجام کارهای عادی و روزانه خود نظیر لباس پوشیدن یا غذا خوردن دچار مشکل می‌باشند. گاهی این استعدادها در زمینه‌هایی بروز می‌کند که اگرچه قابل‌توجه هستند، ولی در زندگی روزمره، هیچ کاربردی ندارند. به‌عنوان‌مثال، توانایی حفظ موسیقی، چیزهای بی‌اهمیت ورزشی، شماره پلاک، نقشه‌ها، حقایق تاریخی و … را دارند، این در حالی است که این شاهکار، هیچ کمکی به بهبود روند زندگی فرد نمی‌کند.
از مهارت‌ها و توانایی‌های ویژه ی این افراد می‌توان به‌عنوان ابزار سودمندی در درمان و توان‌بخشی آنها برای غلبه بر مشکلات و چالش‌هایشان، بهبود ارتباط و تعاملات اجتماعی و تسلط بر مهارت‌های زندگی روزانه بهره گرفت.