شناسایی رفتارهای جنسی در کودکان اوتیسم 12 تا 18 سال
نوجوانی یک دوره گذار از سنین کودکی به بزرگسالی است؛ در این دوران تغییرات رفتارهای جنسی، جسمی، روانی و اجتماعی رخ می‌دهد.
دوره نوجوانی از سنین 11 تا 18 سال طول می‌کشد و فرد در این دوران تغییرات رفتارهای جنسی و بلوغ را تجربه می‌کند؛ بلوغ همراه با تغییراتی در بدن، بلوغ جنسی، شکل‌گیری تفکر انتقادی و تغییراتی در خلق‌وخو نوجوان است. یکی از ویژه‌های مهّم در این دوران آن است که فرد تلاش می‌کند تا هویّت خود را به دست آورد. در این دوره رشدِ جنبه‌های روانی همراه با رشدِ جنسی، که با ترشح هورمون‌ها و رشدِ سیستم تولیدمثل در بدن همراه است، شکل می‌گیرد، و نوجوان با دو وظیفه اصلی دستیابی به استقلال و آزادی از والدین خود و به‌دست‌آوردن هویّت مستقل و رشد شخصی روبه‌رو می‌شود.
ما در این مقاله نگاهی کوتاه به جنبه‌های رشد جنسی و بلوغ در سنین مختلف و قبل از دوران نوجوانی داریم و به‌طور مختصر توضیحاتی درباره‌ی چالش‌ها و مشکلات جنسی در این دوران در کودکان اوتیسم ارائه خواهیم داد.
هویّت جنسی و دوران بلوغ
نوجوانی دورانی سرشار از تجربیات و احساسات ناپایدار است؛ به همین دلیل فرد برای سازگاری با این شرایط نیاز به حمایت دارد. در این مرحله رشد بسیار مهّم است که فرد آموزش ببیند تا بتواند خودش را با شرایط جدید سازگار کند. توجه به این نکته ضروری است که در این دوران نقش والدین بسیار کلیدی است؛ در این دوره، کودک بایستی درباره رفتارهای جنسی آموزش ببیند و بایدها و نبایدهای مرتبط با رفتارهای جنسی را بیاموزند.
در این دوران کنجکاوی‌های جنسی و فانتزی‌های جنسی باعث می‌شود که فرد از بزرگسالان خود الگو بگیرد و تقلید کند. علاوه بر این‌ها، تغییرات دوران بلوغ سبب ایجاد تفاوت در نحوه فکرکردن، تعارضات بین‌فردی و شکل‌گیری تفکر انتقادی در نوجوان می‌شود که این موارد خود می‌تواند باعث ایجاد تعارض‌های متعدد نوجوان با اطرافیانش شود.
رفتارهای های جنسی و نگرش‌هایی که در دوره نوجوانی رخ می‌دهند، در رفتار و فعالیّت‌های جنسی فرد تأثیر عمده‌ای دارند؛ بنابراین لازم است قبل از واردشدن به مرحله نوجوانی، والدین باتوجه به فرهنگ خانوادگی‌شان اطلاعاتی درباره جنبه‌های فرهنگی و محیطی، مراحل تغییرات فیزیکی، احساسات، رفتارهای جنسی، آداب و رسوم مربوط به مسائل جنسی، گرایش‌های جنسیّتی، هنجارها و قوانین اجتماعی به فرزندان خود بدهند.
مراحل رشد جنسی از دوران رشد تا بلوغ
رشد میل جنسی از 3 تا 4 سالگی در سال‌هایی که با هویّت جنسی کودک مشخص شده‌اند شروع به رشد می‌کند.کودکان شروع به درک معنای “من پسر هستم” یا “من دختر هستم” می‌کنند. کودکان در این سن شروع به لمس اندام‌های تناسلی خود می‌کند و بدین شیوه پایه و اساس هویّت جنسی خود و نقش جنسیّتی خود را کشف می‌کنند.
کودکان در سن 5 سالگی تا 7 سالگی، با بازی‌کردن در نقش بزرگسالان شروع به درک نقش مرد و زن به کمک مشاهده والدین خود و یا از طریق رسانه‌ها (تلویزیون، اینترنت، مجلات و غیره) می‌کنند. در سن 8 تا 12 سالگی، کودک قبل از بلوغ شروع به تغییرات فیزیکی می‌کند و چندین احساس متفاوت همچون احساس گناه، سردرگمی و شرم را تجربه می‌کند. در سن 12 سالگی و بالاتر، تولید هورمون‌های جنسی باعث تغییرات جسمی و عاطفی در کودکان از جمله ویژگی‌های جنسی ثانویه مانند رشد مو روی اندام‌های تناسلی و همچنین بزرگ‌شدن سینه‌ها در دختران می‌کند.
در این دوران فرد علاقه و کنجکاوی بیشتری در مورد روابط جنسی دارد؛ در دوران بلوغ، که دوران شروع ساختن فانتزی‌های جنسی است، نوجوانان از این فانتزی‌ها به‌عنوان راهی برای آماده‌سازی خود با رابطه جنسی استفاده می‌کنند. برای درک نقش‌های جنسی در این سن کنجکاوی در مورد مسائل جنسی به‌سرعت در حال افزایش است؛ به‌همین دلیل نوجوان تلاش می‌کند تا از شیوه‌های مختلف مانند شروع استفاده از رسانه‌ها (اینترنت، ویدئو، تلویزیون و…) بخشی از اطلاعات خود را کامل کند. در این دوران به دلیل کنجکاوی و تمایل نوجوان در مورد رفتارهای جنسی او ممکن است از والدین و دیگران خجالت بکشد و نیاز به حریم خصوصی داشته باشد. همچنین نوجوان ممکن است برای تخلیه هیجانات و کنجکاوی‌های خود اقدام به خودارضایی کند.
همه‌ی این مراحل برای کودک اوتیسم نیز اتفّاق می‌افتد؛ امّا به دلیل شرایط خاص کودک اوتیسم او با چالش‌های مختلفی و بیشتری روبه‌رو خواهد بود. برای کودک اوتیسم درک صحیح قوانین اجتماعی و هنجارهای مرتبط با این دوران دشوار است. موانعی مانند نقص‌های کلامی کودک و چالش‌ها و مشکلاتی در درک روابط اجتماعی، به‌طوری‌که باعث ایجاد عدم توانایی تعامل و سازگاری کودک اوتیسم با محیط اطرافش می‌شود، می‌تواند این دوران پرچالش را برای کودک اوتیسم حتی پیچیده‌تر کند.
برخی مطالعات نشان می‌دهند که دوران بلوغ در کودکان اوتیسم باعث بروز اضطراب، رفتارهای مخرب ویا اختلالات رفتاری گوناگون می‌شود. باید توجه داشت که در این دوران فرد برای درک تمایلات جنسی خود به محیط خود به‌ویژه والدین، خواهر و برادر خود توجه می‌کند. باتوجه به این‌که آموزش‌دادن موارد و نکات جنسی به کودک اوتیسم دشوارتر است و ممکن است برای نوجوان اوتیسم درک هنجارها و قواعد اجتماعی و فرهنگی کمی سخت باشد، گاهی دیگران برخی از رفتارهای جنسی مانند بوسیدن افراد غریبه، نعوظ و برانگیختگی، نمایش اندام تناسلی و سینه‌ها، خودارضایی در مکان های عمومی و یا عشق ورزیدن نامناسب در کودکان و نوجوانان اوتیسم را به عنوان انحراف جنسی یاد کنند. با این‌حال درمانگران و والدین باید بدانند که با اموزش مناسب و به موقع می‌توان بخشی از این مشکلات را کنترل کرد و به کودک درباره‌ی این دوران و تغییرات آن آگاهی داد.
برخی از رفتارهای جنسی کودکان اوتیسم
برخی از رفتارهای جنسی پرتکرار و متداول در کودک اوتیسم که ممکن است به دلیل عدم آگاهی و آموزش نوجوان از این دوران باشد در زیر آمده است:
- نوجوانی که به طور مداوم اندام تناسلی یا پایین بدن خود را نشان می دهد.
- نوجوانی که اندام تناسلی خود را در ملاء عام لمس می کند، یا کسی را که دوست دارد دنبال می کند یا مرتباً با او تماس می گیرد.
- مجبور کردن کودک دیگر در انجام عمل جنسی
- خودارضایی در مکان های عمومی
این شرایط می‌توانند کودک و والدین او را دچار چالش کند. نقش والدین و مربیان در آموزش بلوغ به کودک بسیار اهمیّت دارد تا رفتارهای جنسی را بیاموزد؛ آموزش فردی و تمرین کودک باید از سنین پایین به شکلی در دسترس آغاز شود. توسعه مهارت‌های اجتماعی نیز قبل از آموزش جنسی مهّم و کاربردی است. با این‌حال باید بدانیم که برخی از رفتارهای جنسی کودکان اوتیسم ممکن است مربوط به مسائل حسی و مشکلات در نظریه ذهن[1] او باشد.
مشکلات حسی
یکی از مهم‌ترین مسائل کودکان اوتیسم، مشکلات حسی است. اگر کودک اوتیسم دچار کم‌حسی و یا بیش‌حسی است، یعنی حواس هماهنگ با هم کار نمی‌کنند و یک دید منسجم از جهان به کودک نمی‌دهند. به همین دلیل است که گاهی برخی از رفتارهای کودک اوتیسم در نظر دیگران ناهنجار به نظر می‌رسد؛ مثلاً فردی با بوکردن افراد از نزدیک آنها را حس می‌کند و می‌تواند آنها را بشناسد و در حضور آنها احساس راحتی کند.
ممکن است در دوران بلوغ فرد اوتیسم به دلیل داشتن اضطراب شروع به خودارضایی کند، او با این کار احساس رهایی و رضایت می‌کند و از این طریق اضطرابش را کنترل می‌کند؛ بنابراین، خودارضایی در این فرد رفتاری اجباری و تکراری است که باعث آرامش و کنترل فرد در مقابل دنیایی خصمانه، خارج از کنترل و غیرقابل‌پیش‌بینی می‌شود.
نظریه ذهن
بارون کوهن و همکارانش اوّلین مقاله خود را با عنوان “آیا کودکان اوتیسم نظریه ذهن دارند” منتشر کرده‌اند و در آن نتایج پژوهش‌های خود درباره‌ی نظریه ذهن و کودکان اوتیسم ارائه کرده‌اند.
نظریه ذهن به توانایی درک افراد دیگر از طریق نسبت‌دادن حالات ذهنی به آنها (حدس‌زدن آنچه در ذهن دیگران می‌گذرد) گفته می‌شود. این موضوع شامل آگاهی از آن است که حالات ذهنی دیگران چگونه بوده و می‌تواند متفاوت از خود فرد باشد. این حالات ذهنی شامل باورها، تمایلات، نیّت‌ها، عواطف و افکار خود و دیگران است. داشتن یک نظریه ذهن مناسب برای موفقیّت در تعاملات اجتماعی روزمره انسان ضروری است، زیرا که افراد هنگام تحلیل، قضاوت و استنباط رفتار دیگران از چنین توانمندی در خود استفاده می‌کنند. برخی از افراد اوتیسم به دلیل داشتن نظریه ذهن ضعیف ممکن است در دوران کودکی و بلوغ دچار سوأاستفاده‌های جنسی شوند.
در چنین شرایطی همواره آگاهی، آموزش و مداخلات درمانی مناسب می‌تواند از بروز اتفاقات تلخ و ناخوشایند برای افراد با اختلال طیف اوتیسم جلوگیری کند و همچنین سبب ایجاد شرایط قابل‌پیش‌بینی و مناسبی برای نوجوان اوتیسم و خانواده او شود.
[1] Theory Of Mind (TOM)