ارتباط چشمی در کودکان اوتیسم، یکی از موضوعاتی است که برای اطرافیان بسیار اهمیت دارد و ارتباطات اجتماعی را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. برقراری ارتباط چشمی جایگاه مهمی در ارتباط کلامی و غیرکلامی بین افراد جامعه دارد. مردم دوست دارند در زمان برقراری ارتباطات اجتماعی، ارتباط چشمی نیز داشته باشند. درواقع به‌عنوان یک عکس‌العمل اجتماعی برای افراد شناخته می‌شود.

صدای اوتیسم می‌کوشد تا با ارائه کاملترین خدمات توانبخشی و آموزشی، مطابق با نیازهای هر کودک، زندگی شادتری برای کودکان مبتلا به اوتیسم فراهم نماید. والد محترم، اگر نیاز به دریافت اطلاعات بیشتر درباره ی اوتیسم و یا نیاز به هرگونه آموزش برای نحوه ی برقراری ارتباط با کودک دارای اختلال اوتیسم خود دارید، می‌توانید از طریق شماره تلفن‌های ۰۲۱۸۸۶۱۶۹۳۱ و ۰۲۱۸۸۶۱۶۹۳۲ ، با ما در ارتباط باشید.

ارتباط چشمی در کودکان اوتیسم

در نظر اکثر افراد جامعه عدم برقراری ارتباط چشمی می‌تواند نشان‌دهنده یکی از مفاهیم بی‌ادبی، بی‌توجهی، عدم همدلی، عدم برقراری ارتباط صحیح با دیگران، بی علاقگی به بحث و … باشد.

بااین‌حال یکی از اصلی‌ترین علائم و نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم همین عدم برقراری ارتباط چشمی می‌باشد که ممکن است در همان دوران نوزادی نیز مشاهده شود.

علت اجتناب کودکان اوتیسم از  برقراری تماس چشمی

درباره ی علت این واقعیت که چرا افراد با اختلال طیف اوتیسم از تماس چشمی اجتناب می‌کنند و چرا ارتباط چشمی در کودکان با اختلال طیف اوتیسم چالش هایی دارد، تحقیقات زیادی صورت‌گرفته است. در ابتدا تصور می‌شد که علت این رفتار به دلیل عدم علاقه ی آنان به برقراری ارتباط است. اما مطالعات نشان داد که چنین نیست و در اظهارات افراد با اختلال اوتیسم که مشکل برقراری ارتباط چشمی داشتند نیز چنین چیزی تأیید نشده است. این در حالی است که بسیاری از افراد با اختلال اوتیسم بیان می‌کنند که برقراری ارتباط چشمی باعث ناراحتی و استرس آن‌ها می‌شود.

افراد جامعه باید دلایل اجتناب این کودکان را درک کنند و متوجه باشند که ارتباط چشمی باعث ایجاد ناراحتی جسمی و روانی برای این افراد می‌شود. لازم به یاداوری است که عدم تماس چشمی به این معنی نیست که این افراد بی‌ادب یا بی‌تفاوت هستند.

چرا برقراری ارتباط چشمی برای افراد دارای اختلال اوتیسم سخت و ناراحت کننده است؟ 

تحقیقات نشان می‌دهد که این فرضیه که بیان می‌کند عدم ارتباط چشمی در کودکان با اختلال طیف اوتیسم نشان‌دهنده ی بی‌تفاوتی و عدم همدلی آنان است، اشتباه است. ازآنجاکه این افراد نمی‌توانند خواسته‌هایشان و یا احساسشان از تماس چشمی را به‌خوبی بیان کنند، ارتباط گرفتن با آنها سخت و دشوار است.

در طول درمان، گاهی اوقات بچه‌ها مجبور می‌شوند به چشمان کسی نگاه کنند تا بتوانند کارشان را به‌درستی انجام دهند. ازآنجاکه ممکن است وادار کردن این کودکان در برقراری ارتباط چشمی موجب ایجاد اضطراب در آن‌ها گردد بهتر است به‌جای آنکه کودکان با اختلال طیف اوتیسم را مجبور به این کار کنیم، این فرایند را طوری از قبل برنامه‌ریزی کنیم تا آنها به‌تدریج به آن عادت کنند. ممکن است روش‌های متنوعی برای کمک به آن‌ها جهت برقراری تماس چشمی بدون استرس، وجود داشته باشد.

بهبود تماس چشمی در کودکان با اختلال طیف اوتیسم

محققان دریافتند بخشی از مغز با تماس چشمی فعال می‌شود که در افراد با اختلال طیف اوتیسم عملکرد غیرطبیعی دارد. این ناحیه از مغزدار نوزادان مسئول شناخت چهره‌ها و واکنش نشان‌دادن نسبت به افراد است. همچنین این بخش از مغز به افراد کمک می‌کند تا درک درستی از احساسات داشته باشند.

در یک تحقیق مطالعاتی محققان از افراد با اختلال طیف اوتیسم و فاقد معلولیت خواستند که به تصاویر چهره‌ها نگاه کنند.

آنها مسیر نگاه شرکت‌کنندگان را دنبال کردند. شرکت‌کنندگان، آزاد بودند به کل چهره یا فقط به چشم‌ها نگاه کنند. آن‌هایی که به کل صورت نگاه می‌کردند، در هر دو گروه عملکرد مغز یکسانی داشتند ولی افراد طیف اوتیسمی که فقط ناحیه ی چشم را نگاه می‌کردند قسمت زیر قشری مغزشان بیش از حد فعال می‌شد. ارتباط چشمی در افراد با اختلال طیف اوتیسم باعث ایجاد احساس ناراحت‌کننده‌ای می‌شود و درنتیجه ممانعت از انجام آن به‌عنوان راه حلی برای کاهش برانگیختگی ناشی از احساس ناخوشایند است.

جالب است بدانید کودکان با اختلال طیف اوتیسم از سایرین هم توقعی برای برقراری ارتباط چشمی ندارند و انتظاراتشان در روابط اجتماعی با دیگر کودکان تفاوت دارد. همان‌طور که می‌دانید کودکان با اختلال طیف اوتیسم محرک‌های محیطی زیادی را دریافت می‌کنند، آنها نمی‌توانند هم زمان بر گفتار و چشم دیگران تمرکز داشته باشند. ممکن است آنها متوجه نباشند که ارتباط چشمی برای کمک به درک احساس دیگران می‌تواند مفید و مؤثر باشد و به دلیل احساس گیجی و استرسی که پیدا می‌کنند از انجام آن اجتناب می‌کنند.

به صورت خلاصه می‌توان گفت: آنها انگیزه‌ای برای برقراری ارتباط چشمی در روابط اجتماعی ندارند. تمرکز هم‌زمان بر گفتار و چشم برایشان دشوار است. این احتمال وجود دارد که متوجه اطلاعاتی که از نگاه‌کردن به چشم دیگران می‌توان به دست می‌آورد، نباشند و تحت تأثیر حس‌های مختلفی در محیط قرار گیرد. 

روش های جایگزین برای تعامل با کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم

با کمی صبوری امکان تعامل و ارتباط با افراد طیف اوتیسم به وجود می‌آید. در کتاب‌ها و مقالات زیادی که توسط افراد بزرگسال طیف اوتیسم نوشته شده استرسی که این افراد در هنگام برقراری تماس چشمی در طول تعاملات تجربه کرده‌اند، بیان شده است.

آن‌ها اظهار داشتند که تلاششان برای برقراری ارتباط چشمی بیشتر آنها را گیج می‌کرده و گاهی اوقات باعث می‌شده که کاملاً تمرکزشان را از دست بدهند.

بنابراین برای اینکه بدانید چگونه با مسئله تماس چشمی باید برخورد کنید، اولین کاری که می‌توانید انجام دهید این است که ببینید واکنش فرزندتان به این کار چیست. اگر برقراری ارتباط چشمی در کودک طیف اوتیسم شما باعث کندی روند کار کودکتان می‌شود، نتیجه می‌گیریم که روش مؤثری برایش نخواهد بود. این تمرین حتی ممکن است آن‌قدر برایش استرس‌زا باشد که توجه کودک شما به فعالیت ها را بیشتر کاهش دهد.

می‌توانید به فرزندتان عباراتی مناسب آموزش دهید که نشان‌دهنده توجه او به مطالب مخاطبش است. این عبارت حتی می‌تواند ” بله ” و یا ” هممم – اوهوم ” باشند. می‌توانید به کودک بیاموزید که این عبارات را در مواقعی که طرف مقابل مکث می‌کند یا وقتی صحبت‌هایش تمام می‌شود بیان کنند. این روش برای زمانی که فرزند شما بدون برقراری تماس چشمی با دیگران گفتگو می‌کند می‌تواند مفید باشد زیرا طرف مقابل متوجه می‌شود که کودک شما مطالب او را درک کرده یا نه.

برقراری ارتباط چشمی در کودکان طیف اوتیسم  ممکن است همیشه تأثیر منفی نداشته باشد. اگر متوجه شدید که کودک شما با برقراری ارتباط چشمی بهتر به شما توجه می‌کند، او را به مرور به این کار عادت دهید. تقویت این مهارت ممکن است در موفقیت فرزند شما در یادگیری خیلی تأثیرگذار باشد. روش‌های متفاوتی توسط درمانگران برای تشویق و افزایش ارتباط چشمی مورداستفاده قرار می‌گیرد که بهتر است از آنها در خانه نیز استفاده نمایید.

آموزش  ارتباط چشمی کودکان اوتیسم چگونه انجام می‌شود؟

می‌توانید فرزندتان را تشویق کنید تا در هنگام مکالمه به چشم‌هایتان نگاه کند:

• با او چهره‌به‌چهره شوید

اولین قدم برای آموزش  ارتباط چشمی کودکان اوتیسم این است که مطمئن شوید در موقعیت فیزیکی مناسبی قرار دارید و کودک را به ارتباط چشمی تشویق می‌کنید. ارتباط چهره‌به‌چهره از نظر فیزیکی بهترین حالت برای ارتباط چشمی است. اگر کودک شما دراز کشیده، شما هم دراز بکشید و از کنار با او چشم در چشم شوید. اگر او بر روی میز نشسته، مستقیماً روبه‌روی او بنشینید؛ حتی اگر لازم است روی یک صندلی کوتاه‌تر بنشینید تا دقیقاً چهره‌های شما روبه روی‌هم قرار بگیرد و اختلاف ارتفاع نداشته باشد.

قرارگیری به این صورت دیده‌شدن چشم‌های شما را آسان‌تر می‌کند و باعث می‌شود کودک راحت‌تر بتواند به چهره شما نگاه کند و ارتباط چشمی برقرار کند. زمانی که چشم‌های شما و کودک دقیقاً در یک سطح قرار دارند، ارتباط عصبی مغز بهتر صورت می‌گیرد و کودک متوجه می‌شود که با نگاه‌کردن به او می‌خواهید لحظات شادی را داشته باشید.

• صبر داشته باشید

راه دیگری برای کمک و آموزش  ارتباط چشمی کودکان اوتیسم این است که تا زمان‌های کلیدی صبر کنید. به گفته متخصصان بهترین کلینیک گفتاردرمانی کرج، صبرکردن کلید تماس چشمی برای یک فعالیت روزانه است. مثلا لحظاتی مثل قبل از وارد شدن ماشین به پارکینگ یا درست قبل از اینکه با حباب‌ساز حباب درست کنید. این عوامل باعث جلب‌توجه کودک می‌شوند و ارتباط چشمی را هم تحریک می‌کنند.

اگر تا زمانی که این لحظات حساس به وجود می‌آیند صبر کنید، کودک صبر می‌کند تا اتفاق بعدی را ببیند و در این هنگام ارتباط چشمی برقرار می‌شود؛ بنابراین کودک با چشمان خود از شما می‌خواهد که کار موردعلاقه او را ادامه دهید و شما هم در همین هنگام روی ارتباط چشمی‌تان تمرکز می‌کنید.

• به کودکتان دلیلی برای نگاه‌کردن بدهید

انجام‌دادن چیزی که خارج از انتظار کودک است یا اینکه اشتباه انجام‌دادن آن بهترین راه برای آموزش  ارتباط چشمی کودکان اوتیسم و تشویق کودکتان به ارتباط چشمی است. اگر شما با بازیگوشی کفش اشتباهی را جلوی پای کودکتان بگذارید، به‌صورت عمدی قاشق را به‌جای چنگال استفاده کنید و یا تکه اشتباهی پازل را استفاده کنید، کودک واکنش نشان می‌دهد و تمرکز پیدا می‌کند؛ بنابراین با این کار می‌توانید کودکتان را تشویق کنید به چشم‌هایتان نگاه کند تا بتوانید اشتباه خود را اصلاح کنید.

• انتخاب فعالیت مناسب

برای بسیاری از کودکانی که درگیر اختلال طیف اوتیسم هستند، تغییر تمرکز از اسباب‌بازی‌ها به سمت شما مشکل است. این به معنی آن است که تشویق برای آموزش  ارتباط چشمی کودکان اوتیسم سخت است. زمان ساده‌تر برای تشویق به ارتباط چشمی کودکان اوتیسم  در طول بازی‌هایی مثل قایم‌باشک است که فعالیت فردی و ارتباطات اجتماعی بیشتری صورت می‌گیرد. بازی‌هایی که فقط شما و فرزندتان در آن حضور دارید برای این کار مناسب‌تر است.