در این مقاله به طور خلاصه می خوانیم که زبان اجتماعی – کاربردی چیست؟

اکثر افراد با اختلال طیف اتیسم توانایی لازم برای صحبت‌کردن را دارند امّا به‌گونه‌ای متفاوت از همسالان خود صحبت می‌کنند. این تفاوت‌ها به هنگام برقراری ارتباط کلامی (صحبت و گفت‌وگو کردن و …)، ارتباط غیرکلامی (ژست‌های بدنی و زبان بدن و …) و یا حتی هنگام درک انتظارات و سرنخ‌های فرهنگی – اجتماعی (درک اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها، کنایه‌ها و …) مشخص می‌شود.

 زبان اجتماعی – کاربردی چیست؟

انجمن شنیداری – گفتاری زبان آمریکا (AHSA) زبان اجتماعی را در سه مولفه تعریف می‌کند.

– استفاده از زبان به‌منظور رسیدن به هدف‌ها و خواسته‌ها، برای مثال:

1- هنگام احوالپرسی (سلام، چطوری؟ چه خبر؟ خدانگهدار و …)

2- هنگام دادن خبر و اطلاعات (من می‌خوام برم خرید، مامان خونه‌ست و …)

3-برای برآورده شدن نیاز‌ها (در رستوران: یک نوشیدنی خنک لطفاً، در خانه: من شکلات می‌خوام و …)

4- هنگام قول دادن (پدر به فرزند: قول می‌دم فردا که از سرکار اومدم میریم پارک، قول میدم اگر نهار بخوری بریم خونه مامان‌بزرگ و …)

5- هنگام درخواست کردن (در فروشگاه: میشه خرید‌های منو حساب کنید؟ در مدرسه: میشه کتابم روبهم پس بدی؟ و …)

– تغییر زبان و لحن کلام باتوجه به نیاز‌های شنونده و یا موقعیّت‌های متفاوت، برای مثال:

1- تفاوت در لحن کلام به هنگام صحبت‌کردن با کودکان و افراد بزرگسال

2- ارائه اطلاعات زمینه‌ای به یک شنونده‌ی جدید و ناآشنا با موضوع بحث به هنگام گفت‌وگو (ورود فرد جدید به بحث: اومدی! داریم در مورد کتاب جدیدی که خوندم حرف می‌زنیم و …)

3- تفاوت در لحن کلام در مکان‌های متفاوت، برای مثال تفاوت در لحن کلام در کلاس درس و زمین‌بازی (در کلاس درس: دانش‌آموزان لطفاً همگی خوب گوش کنید، در زمین‌بازی: بچه‌ها گوش کنید و …)

– رعایت قواعد صحیح مکالمه و روایت داستان در گفت‌وگو‌ها، برای مثال:

1- رعایت نوبت برای صحبت‌کردن در جمع، معرفی موضوع موردبحث، صحبت در مورد موضوع مورد‌نظر و خارج نشدن از موضوع بحث

2- استفاده از نشانه‌های کلامی و غیر‌کلامی به هنگام بحث (نشانه‌های کلامی مثل اوهوم: به معنای متوجه بودن و گوش‌دادن فراگیر و یا نشانه‌های غیر‌کلامی مثل تکان دادن سر: به معنای موافقت با فرد و …)

3-استفاده از زبان بدن و حالت‌های چهره و برقراری ارتباط چشمی با افراد.

به طور حتم، قواعد کلامی و غیرکلامی برقراری ارتباطات اجتماعی در هر ملیّت، جامعه و یا فرهنگ متفاوت از دیگری است امّا، توانایی مشاهده ی قواعد، درک آن‌ها و سپس ایجاد تغییر معنادار به توجه به ساختار جامعه نکته‌ی کلیدی در استفاده از زبان اجتماعی – کاربردی است.

زبان اجتماعی – کاربردی و اختلال طیف اتیسم

برای افراد با اختلال طیف اتیسم استفاده از برخی سطوح زبان چالش‌برانگیز است.

توجه به این نکته ضروری است که الگوی کلامی افراد با اختلال طیف اتیسم نیز با یکدیگر متفاوت است و هر فرد با اختلال طیف اتیسم الگوی کلامی مخصوص به خود را دارد امّا اکثر آن‌ها ممکن است:

– بلندتر از سایر افراد صحبت کنند که به لحاظ اجتماعی پذیرفته‌شده نیست.

– بسیار آرام، کند و یا با لحنی غیر‌معمول صحبت کنند.

– یک عبارت و یا متن شنیده‌شده از فیلم، سریال و یا نمایش تلویزیونی را نابجا و بار‌ها تکرار کنند.

– در مورد موضوعاتی خارج‌ازموضوع موردبحث، صحبت کنند.

– مکالمه را به سمت موضوعاتی که فقط موردعلاقه آن‌ها است بکشانند.

– موضوعاتی را بارهاوبارها در حین صحبت و یا به واکنش به هر صحبتی بگویند (فرد با اختلال طیف اتیسم در برخورد با دوستش: سلام، خوبی؟ میدونستی مامان رفته سفر؟ چرا واکنش به جمله‌ی بیا بازی کنیم: میدونستی مامان رفته سفر؟ چه هنگام بازی بر روی تاب: مامان رفته سفر و …).

– با پرسیدن و یا دادن اطلاعات در مورد موضوعاتی که برای جامعه تابو و یا غیرمعمول است چالش داشته باشند (فرد با اختلال طیف اتیسم در رستوران هنگام خوردن غذا: وقتی میریم دست‌شویی باید خودمون رو بشوریم، فرد با اختلال طیف اتیسم در برخورد با دوستش: چرا چاقی؟ چرا بو میدی؟ چرا موهات این شکلیه؟ و …).

– در ورود به یک بحث و یا مکالمه بدون اجازه افراد و یا خروج از بحث بدون اطلاع به افراد دچار اشتباه شوند.

– با چالش‌های متعدد به هنگام شنیدن و یا استفاده از شوخی‌ها، کنایه‌ها، اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های عامه در جامعه روبه‌رو باشند، این چالش‌ها حتی زمانی که در مورد آن شوخی، کنایه و یا اصطلاح توضیح داده می‌شود همچنان برقرار است.

– در استفاده از لحن کلام که مناسب موقعیت نیست با چالش روبه‌رو باشند (برای مثال فرد با اختلال طیف اتیسم هنگام دلداری دادن دوستش که ناراحت است با خنده و خوشحالی می‌گوید: چرا ناراحتی؟ و …).

– با پرسیدن سؤالات ساده، بحث موردعلاقه‌شان را شروع کنند (برای مثال یک فرد با اختلال طیف اتیسم در بحث می‌گوید: تو هواپیما دوست داری؟ هواپیما‌ها می تونن بزرگ یا کوچیک باشن. تو آسمونن. اگر آدما بخوان می تونن سوارشون بشن و باهاش سفر برن. هواپیما‌ها مثل پرنده‌ها دوتا بال دارند …).

– با راست‌گویی در هر موقعیّت و حتی زمانی که ضروری نیست با واکنش‌های منفی روبه‌رو شوند (برای مثال به هنگام مشاهده‌ی فردی در فروشگاه در حال پرو لباس: این رنگش اصلاً بهتون نمیاد. تورو دوست ندارم و …).

– با چالش‌هایی در ارتباط با مکالمات کوتاه و دوستانه ی روزمره روبه‌رو هستند (برای مثال در جواب به خبر کوتاه هوا امروز خیلی خوبی؟ نمی‌توانند به‌راحتی به این جمله واکنش دهند و یا سریع از این بحث جدا شده و به موضوعی دیگر بپردازند.).

کودک بااختلال طیف اتیسم که در درک زبان اجتماعی – کاربردی  دارای چالش و مشکل است، برای افزایش سطح توانمندی‌هایش در برقراری ارتباطات و تعاملات اجتماعی نیازمند مداخلات حرفه‌ای یک گفتار درمانگر و متخصص است. معقول نیست توقع داشته باشیم که کودک در اثر ارتباطات و تعاملات اجتماعی با افراد و همسالانش این توانمندی‌ها را کسب کند؛ در واقع رهاکردن کودک در محیط‌های اجتماعی شلوغ امروزی بدون حمایت و بدون درنظر‌گیری توانمندی‌ها و مهارت‌های اجتماعی او خیلی اثرگذار نیست و ممکن است به اعتماد به نفس کودک نیز آسیب برساند.

درگیرکردن کودک در فعالیت‌های اجتماعی با کمک و حمایت‎‌های مناسب یک فرد متخصص و گفتار درمانگر برای بهبود وضعیت زبان اجتماعی – کاربردی بسیار سودمند است؛ متخصص در مورد توانمندی‌ها و نیاز‌های کودک در برقراری ارتباط و تعاملات اجتماعی آموزش دیده است و حمایت‌های او در کنار پشتیبانی و پیگیری خانواده‌‌ی کودک می‌تواند در روند بهبود سطح تعاملات و ارتباطات اجتماعی کودک تأثیرگذار باشد.

پیشنهاد می‌شود والدین در جریان مداخلات درمانی کودک با متخصص و گفتار درمانگر در ارتباط باشند و در جریان پیشرفت‌های کودک قرار بگیرند تا در زمان مناسب، تشویق کودک از سمت خانواده صورت گیرد. علاوه بر این انجام فعالیّت‌های زیر در منزل با هماهنگی مشاور و گفتار درمانگر کودک نیز برای بهبود و افزایش تأثیرات نقش خانواده در مداخلات کودک پیشنهاد می‌شود:

1- مطالعه کتاب و بحث در مورد موضوع و داستان کتاب: یک کتاب را با فرزندتان بخوانید و در مورد آنچه که در آن اتفاق افتاده است بحث کنید، از او در مورد موضوع داستان سؤال بپرسید و نظراتش را بدانید.

2- شرایطی را برای بازی کودک با دوستانش در مدّت زمانی معین فراهم کنید.

3- از ابزار‌های کمک تصویری برای درک بهتر انتظارات افراد برای کودک استفاده کنید.

4-مکالمات را برای کودک الگوسازی کنید.