کاردرمانی چیست؟
کاردرمانی چیست و چه کمکی به ما در آموزش مهارت‌های خودیاری به کودکان اوتیسم می‌کند؟
کاردرمانی[1] یکی از رشته‌های توانبخشی و شاخه‌ای از مراقبت‌های بهداشتی است که هدف آن کمک‌رسانی به افراد دارای مشکلات جسمی، حسی یا شناختی در هر سنی است. کاردرمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا استقلال ازدست‌رفته خود را در انجام کارهای شخصی که در پی بیماری به وجود آمده است، به دست آورند. کاردرمانگران به رفع موانعی که بر نیازهای عاطفی، اجتماعی و فیزیکی فرد تأثیر می‌گذارد، کمک می‌کنند. برای این منظور از فعالیّت‌های روزمره، تمرینات و سایر روش‌های درمانی تخصصی استفاده می‌شود.
آگاهی نسبت به این رشته این امکان را برای آسیب‌دیدگان فراهم می‌کند تا بر مشکلات خود غلبه کنند. در ادامه توضیحات بیشتری در مورد فلسفه رشته کاردرمانی به طور کامل شرح داده شده تا مهر تأییدی بر لزوم وجود این رشته در نظام سلامت کشور باشد. کاردرمانی علم استفاده از کارهای هدف‌مند و معنادار برای فرد است، تا بتواند پس از بروز یک بیماری یا اختلال، توانایی‌های خود را بازیابد. در واقع کاردرمانی سبب می‌شود تا افراد بتوانند با کسب حداکثر استقلال به زندگی خودشان ادامه دهند. حال اینکه چگونه کاردرمانی می‌تواند با کارهای معنادار به درمان افراد بپردازد، مستلزم آشنایی با علومی چون آناتومی، فیزیولوژی، آنالیز فعالیّت و سایر علوم مرتبط در این زمینه است.
خدمات کاردرمانی شامل چه خدماتی می‌شود؟
خدماتی که یک کاردرمانگر پس از تحصیل و تخصص در این رشته می‌تواند به افراد مختلف ارائه دهد شامل موارد زیر است؛ ارزیابی یک فرد مبتلا به اختلال عصبی-روان‌شناختی و تغییر محیط آن‌ها؛ ارزیابی سرگیجه و توانبخشی سرگیجه؛ درمان‌های توانبخشی پس از سکته مغزی، ام اس(MS) ، پارکینسون و …. ؛ ارزیابی توانایی‌های رانندگی و ارائه یک مجوز پارک برای افراد دارای معلولیت یا محدودیت؛ ارزیابی و کمک به درخواست‌های جابه‌جایی، کسب مهارت در حرکت و راه‌رفتن از یک مکان به مکان دیگر، یا انتقال بیمار از یک حالت به حالت دیگر مانند نشستن به ایستادن (بسیاری از بیماران سکته مغزی، ضایعه نخاعی، ام‌اس شاید نیاز به یادگرفتن مهارت تغییر حالت از نشسته به ایستاده باشند یا نیاز به یادگرفتن طرز راه‌رفتن بر اساس ضعف ایجاد شده داشته باشند که بسیاری از موارد به این بیماران آموزش نداده‌اند و کاردرمانگر به‌خوبی این مهارت را به بیماران آموزش می‌دهد)؛ و ارزیابی و مشاوره برای کودکان دارای تأخیر رشد.
اهمیّت کاردرمانی در انجام کارهای روزمره
فعالیّت‌های روزمره زندگی شامل فعالیّت‌های خودیاری یا خودمراقبتی است. این فعالیّت‌ها می‌تواند شامل کارهای روزمره مانند لباس پوشیدن، تغذیه، حمام‌کردن، شستن لباس‌ها و آماده‌کردن غذا است. کاردرمانگر برای رسیدن به این مهارت‌ها با افراد کمک می‌کنند. اغلب با استفاده از ابزارهای تطبیقی، کاردرمانی فعالیّت‌های معناداری را برای بهبود مهارت‌های زندگی و ارتقاء مشارکت در زندگی روزمره در برمی‌گیرد.
فعالیّت‌های زندگی روزمره، روتین‌هایی هستند که افراد به‌طور منظم یا روزانه انجام می‌دهند، و اغلب آن‌ها را بدیهی می‌دانند، این موارد عبارتند از غذاخوردن (شامل تهیه و خوردن منظم شامل صبحانه، ناهار، شام)؛ و مراقبت از خود (شامل دوش‌گرفتن یا حمام‌کردن، لباس پوشیدن، تمیزکردن دندان‌ها، اصلاح مو و کوتاه‌کردن ناخن، خوابیدن، توالت کردن).
راه‌کارهایی برای انجام فعالیّت‌های زندگی روزانه برای افراد اوتیسم
از آنجایی‌که اوتیسم یک تفاوت رشدی است، افراد اوتیسم اغلب در یادگیری و مدیریت کارهای روزمره مانند دوش‌گرفتن، لباس پوشیدن، مسواک‌زدن و بستن کیف مدرسه خود مشکل دارند؛ یا کارهای روزانه مثل مرتب‌کردن تختشان یا چیدن میز افراد در این طیف اغلب نیاز به برنامه‌ریزی وظایف دارند تا بدانند که انجام این دسته از فعالیّت‌ها نیز ضروری هستند. به همین دلیل، ممکن است آن‌ها به یادآوری و پشتیبانی اضافی برای گنجاندن وظایف در زندگی روزمره خود نیاز داشته باشند.
شما می‌توانید از طریق تکنیک آموزش گام‌به‌گام به فردی در این طیف کمک کنید تا این مهارت‌های روزانه را توسعه دهد. این مهارت‌ها شامل:
- اطمینان از آگاهی آن‌ها از ضرورت فعالیّت.
- تقسیم وظایف به روال‌های گام‌به‌گام ساده (هر مرحله را به آن‌ها آموزش دهید و آن‌ها را از طریق مراحل روزانه تشویق کنید).
- به‌آرامی دستوراتی را برای پشتیبانی از تکمیل کار ارائه دهید.
- جشن‌گرفتن و پاداش‌دادن به موفقیّت زمانی که نقاط عطف به دست می‌آیند.
کار درمانگر می‌تواند به شما یا فرزندتان کمک کند تا یاد بگیرید چگونه این وظایف روزمره را انجام دهید و می‌تواند به شما توصیه کند که چگونه به خودتان یا یک فرد در این طیف کمک کنید تا این وظایف را در برنامه روزانه خود بگنجاند.
آموزش مهارت‌های روزمره به افراد اوتیسم
مراحل زیر به شما کمک می‌کند تا به کودک یا فرد وابسته خود کمک کنید تا مهارت‌های زندگی روزانه خود را توسعه دهد.
مرحله 1: او را آگاه کنید.
با جلب‌توجه آن‌ها به مهارتی که باید توسعه یابد، آگاهی آن‌ها را از مهارت‌های خاص توسعه دهید. خواه مسواک‌زدن باشد، لباس پوشیدن یا توالت کردن.
مرحله 2: هدف تعیین کنید.
هدف مناسبی را انتخاب کنید که متناسب با سن و توانایی‌های آن‌ها باشد. سعی کنید اهداف زیادی را برای رسیدن به یکباره معرفی نکنید و به‌آرامی شروع کنید؛ برای مثال، اگر لباس پوشیدن به‌موقع، بدون حواس‌پرتی، مهارتی است که دوست دارید آن‌ها توسعه دهند، می‌توانید هدف خود را روی لباس پوشیدن متمرکز کنید و با این کار شروع کنید که فقط یک لباس بپوشند، مانند یک جفت لباس، فقط شلوار.
مرحله 3: مراحل را تجزیه کنید.
تا جایی که می‌توانید کار را تقسیم کنید، مثلاً پوشیدن یک شلوار چند مرحله دارد که به هدف نهایی منتهی می‌شود؛ از جمله بیرون آوردن شلوار، گرفتن قسمت بیرونی کمر، پا گذاشتن به داخل شلوار، ابتدا یک پا، سپس پای دیگر و بالاکشیدن آن.
ممکن است ترسیم فرآیند، استفاده از تصاویر یا عکس‌های فرآیند، مدل‌سازی فرآیند، یا نشان دادن فرآیند در یک ویدیو از طریق مدل‌سازی ویدیویی نحوه انجام کار مفید باشد.
مرحله 4: هر مرحله را مجزا آموزش دهید.
مهّم است که هر مرحله را جداگانه آموزش دهید، بنابراین آن‌ها می‌توانند یاد بگیرند که چگونه کار را به‌صورت تدریجی انجام دهند. اطمینان حاصل کنید که با کاردرمانگر آن‌ها در مورد سطح کاری که در دست بررسی است، در تعامل هستید، بنابراین کاری را انجام نمی‌دهید که خیلی پیشرفته باشد. به‌عنوان‌مثال، انجام دکمه‌های بالا می‌تواند برای کودکان خردسال بسیار چالش‌برانگیز باشد.
شما می‌توانید به آن‌ها کمک کنید تا هر مرحله را یاد بگیرند؛ به آن‌ها فرصت‌های زیادی برای تمرین دهید؛ پاداش و تشویق تلاش، هر تلاش خوب و تجلیل از نتایج ضروری است؛ به کمک تصویر به آن‌ها نشان دهید که چه کاری باید انجام دهند؛ و از کمک و تشویق آن‌ها در طول انجام کار دریغ نکنید.
[1] Occupational therapy