کاردرمانی کودکان اوتیسم یا Occupational therapy، یکی از رشته‌های توانبخشی و شاخه‌ای از مراقبت‌های بهداشتی است که هدف آن کمک‌رسانی به افراد دارای مشکلات جسمی، حسی یا شناختی در هر سنی است. کاردرمانی به افراد کمک کند تا استقلال ازدست‌رفته خود را در انجام کارهای شخصی که در پی بیماری به وجود آمد، به دست آورند. کاردرمانگران به رفع موانعی که بر نیازهای عاطفی، اجتماعی و فیزیکی فرد تأثیر می‌گذارد، کمک می‌کنند. برای این منظور از فعالیّت‌های روزمره، تمرینات و سایر روش‌های درمانی تخصصی استفاده می‌شود.

کاردرمانی کودکان اوتیسم چیست؟

کاردرمانی تاحدی در درمان اوتیسم تاثیرگذار است. آگاهی نسبت به این رشته این امکان را برای آسیب‌دیدگان فراهم می‌کند تا بر مشکلات خود غلبه کنند. در ادامه توضیحات بیشتری در مورد فلسفه‌ رشته کاردرمانی به طور کامل شرح داده شد تا مهر تأییدی بر لزوم وجود این رشته در نظام سلامت کشور باشد. کاردرمانی علم استفاده از کارهای هدف‌مند و معنادار برای فرد است، تا بتواند پس از بروز یک بیماری یا اختلال، توانایی‌های خود را بازیابد. 

در واقع کاردرمانی سبب می‌شود تا افراد بتوانند با کسب حداکثر استقلال به زندگی خودشان ادامه دهند. حال اینکه چگونه کاردرمانی می‌تواند با کارهای معنادار به درمان افراد بپردازد، مستلزم آشنایی با علومی چون آناتومی، فیزیولوژی، آنالیز فعالیّت و سایر علوم مرتبط در این زمینه است.

کاردرمانی کودکان اوتیسم اغلب بر مهارت‌های بازی، راهبردهای یادگیری و مراقبت از خود متمرکز است. استراتژی‌های کاردرمانی همچنین می‌تواند به مدیریت مسائل حسی کمک کند. کاردرمانگر با ارزیابی سطح فعلی توانایی کودک با اختلال طیف اوتیسم شروع می‌کند.

 کاردرمانگر به‌هنگام ارزیابی، چندین بخش را درنظر می‌گیرد، از جمله اینکه چگونه کودک:

• یادگیری
• بازی
• اهمیت کودک به خود
• تعامل کودک با محیط اطرافش

این ارزیابی همچنین موانعی را که مانع از شرکت فرد در فعالیت‌های معمولی روزمره می‌شود، شناسایی می‌کند. براساس این ارزیابی، درمانگر اهداف و استراتژی‌هایی را ایجاد می‌کند که به کودک اجازه می‌دهد تا بر روی مهارت‌های کلیدی کار کند.

فعالیت‌هایی مانند:

• مستقل لباس‌پوشیدن و درآوردن
• غذاخوردن
• استفاده‌ی مستقل از حمام و توالت
• تقویت مهارت‌های حرکتی ظریف مثل: قیچی‌کردن، نوشتن و…

درمان کودکان با اختلال طیف اوتیسم با کاردرمانی، باید خارج از جلسات درمانی در خانه و دیگر محیط‌ها ازجمله مدرسه نیز تمرین شود. برخی از کاردرمانگرها به‌طورخاص برای رسیدگی به انواع چالش‌های کودکان از جمله تغذیه و بلع، مهارت‌های حرکتی ظریف و درشت، مهارت‌های شنیداری و دیداری و… در کودکان با اختلال طیف اوتیسم فعالیت می‌کنند. آن‌ها می‌توانند مسئله خاصی را که یک کودک با آن درگیر است را ارزیابی کنند و برنامه‌های درمانی برای بهبود چالش‌های مربوطه را ارائه دهند.

چرا کاردرمانی کودکان اوتیسم مهم است؟

ما حواس خود را (بینایی، صدا، بویایی، لامسه، چشایی، تعادل و حس بدن خود در فضا) ترکیب می‌کنیم تا محیط خود را درک کنیم. بااین‌حال، برخی از کودکان با اختلال طیف اوتیسم ممکن است در فیلتر کردن اطلاعات حسی دارای مشکل باشند، که ممکن است این احساسات طاقت‌فرسا، ناراحت‌کننده و دردناک شوند.

ازطرف‌دیگر، برخی از کودکان با اختلال طیف اوتیسم به‌طور فعال به دنبال احساسات حسی برای آرام‌کردن خود، تسکین اضطراب و اغلب فقط برای لذت و آرامش هستند. تجربه محرک‌های حسی متفاوت از کودکان بدون اختلال به‌عنوان تفاوت‌های پردازش حسی شناسایی می‌شود.

تحقیقات و مشاهدات بالینی بسیاری در طول سال‌ها، نشان‌دادند که بسیاری از کودکان با اختلال طیف اوتیسم یا آن‌هایی که تفاوت‌های پردازش حسی دارند، اغلب مشکلاتی همزمان با وضعیت بدنی، هماهنگی و برنامه‌ریزی حرکتی دارند. هنگامی که ما فاقد “فیلتر” برای غربال‌کردن اطلاعات نامربوط هستیم، این می‌تواند باعث اضافه‌بار حسی شود و منجر به فروپاشی شود. 

هر ورودی حسی بدون فیلترشدن مناسب، مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند. 

یکی از کودکانی که به کاردرمانگر مراجعه کرده بود به او گفت: “من نمی‌توانم به خواندن ادامه دهم زیرا چشمانم در حال حاضر پر شده است”. هنگامی که کودک با اختلال طیف اوتیسم بیش‌ازحد حسی را تجربه می‌کند، می‌تواند به اشتباه برای او به‌عنوان یک رفتار نامناسب تلقی شود. 

اضافه بار حسی نیز ممکن است منجر به خروج یا خاموشی کامل شود. اطمینان یافتن از اینکه کودکی با تفاوت‌های پردازش حسی از فرصت‌های حسی مناسب و سازگاری‌های محیطی در طول روز برخوردار است، موانع یادگیری را برای او از بین می‌برد و تا حدودی به بهبود رفاه او کمک می‌کند.

کاردرمانگران، افرادی کلیدی در بخش درمان کودکان با اختلال طیف اوتیسم هستند. ارائه مشاوره و مداخلات برای هدف قراردادن هر حس، به سیستم عصبی کودک کمک می‌کند تا منظم‌تر شود. این می‌تواند اضطراب و خستگی کودک را کاهش دهد و توجه و عملکرد او را بهبود بخشد.

خدمات کاردرمانی شامل چه خدماتی می‌شود؟

خدماتی که یک کاردرمانگر پس از تحصیل و تخصص در این رشته می‌تواند به افراد مختلف ارائه دهد شامل موارد زیر است؛ ارزیابی یک فرد مبتلا به اختلال عصبی-روان‌شناختی و تغییر محیط آن‌ها؛ ارزیابی سرگیجه و توانبخشی سرگیجه؛ درمان‌های توانبخشی پس از سکته مغزی، ام اس(MS) ، پارکینسون و …. ؛ ارزیابی توانایی‌های رانندگی و ارائه یک مجوز پارک برای افراد دارای معلولیت یا محدودیت؛ 

ارزیابی و کمک به درخواست‌های جابه‌جایی، کسب مهارت در حرکت و راه‌رفتن از یک مکان به مکان دیگر، یا انتقال بیمار از یک حالت به حالت دیگر مانند نشستن به ایستادن (بسیاری از بیماران سکته مغزی، ضایعه نخاعی، ام‌اس شاید نیاز به یادگرفتن مهارت تغییر حالت از نشسته به ایستاده باشند یا نیازمند یادگرفتن طرز راه‌رفتن بر اساس ضعفی که ایجاد می‌شود، باشند که بسیاری از موارد به این بیماران آموزش ندادند و کار‌درمانگر به‌خوبی این مهارت را به بیماران آموزش می‌دهد)؛ و ارزیابی و مشاوره برای کودکان دارای تأخیر رشد.

اهمیّت کاردرمانی در انجام کارهای روزمره

فعالیّت‌های روزمره زندگی شامل فعالیّت‌های خودیاری یا خودمراقبتی است. این فعالیّت‌ها می‌تواند شامل کارهای روزمره مانند لباس پوشیدن، تغذیه، حمام‌کردن، شستن لباس‌ها و آماده‌کردن غذا است. کاردرمانگر برای رسیدن به این مهارت‌ها با افراد کمک می‌کنند.  اغلب با استفاده از ابزارهای تطبیقی، کاردرمانی فعالیّت‌های معناداری را برای بهبود مهارت‌های زندگی و ارتقاء مشارکت در زندگی روزمره در برمی‌گیرد.

فعالیّت‌های زندگی روزمره، روتین‌هایی هستند که افراد به‌طور منظم یا روزانه انجام می‌دهند، و اغلب آن‌ها را بدیهی می‌دانند، این موارد عبارتند از غذاخوردن (شامل تهیه و خوردن منظم شامل صبحانه، ناهار، شام)؛ و مراقبت از خود (شامل دوش‌گرفتن یا حمام‌کردن، لباس پوشیدن، تمیزکردن دندان‌ها، اصلاح مو و کوتاه‌کردن ناخن، خوابیدن، توالت کردن).

راه‌کارهایی برای انجام فعالیّت‌های زندگی روزانه برای افراد اوتیسم

از آنجایی‌که اوتیسم یک تفاوت رشدی است، افراد اوتیسم اغلب در یادگیری و مدیریت کارهای روزمره مانند دوش‌گرفتن، لباس پوشیدن، مسواک‌زدن و بستن کیف مدرسه خود مشکل دارند؛ یا کارهای روزانه مثل مرتب‌کردن تختشان یا چیدن میز افراد در این طیف اغلب نیاز به برنامه‌ریزی وظایف دارند تا بدانند که انجام این دسته از فعالیّت‌ها نیز ضروری هستند. به همین دلیل، ممکن است آن‌ها به یادآوری و پشتیبانی اضافی برای گنجاندن وظایف در زندگی روزمره خود نیاز داشته باشند.

شما می‌توانید از طریق تکنیک آموزش گام‌به‌گام به فردی در این طیف کمک کنید تا این مهارت‌های روزانه را توسعه دهد. این مهارت‌ها شامل:

• اطمینان از آگاهی آن‌ها از ضرورت فعالیّت.
• تقسیم وظایف به روال‌های گام‌به‌گام ساده (هر مرحله را به آن‌ها آموزش دهید و آن‌ها را از طریق مراحل روزانه تشویق کنید).
• به‌آرامی دستوراتی را برای پشتیبانی از تکمیل کار ارائه دهید.
• جشن‌گرفتن و پاداش‌دادن به موفقیّت زمانی که نقاط عطف به دست می‌آیند.

کار درمانگر می‌تواند به شما یا فرزندتان کمک کند تا یاد بگیرید چگونه این وظایف روزمره را انجام دهید و می‌تواند به شما توصیه کند که چگونه به خودتان یا یک فرد در این طیف کمک کنید تا این وظایف را در برنامه روزانه خود بگنجاند.

آموزش مهارت‌های روزمره به افراد اوتیسم

مراحل زیر به شما کمک می‌کند تا به کودک یا فرد وابسته خود کمک کنید تا مهارت‌های زندگی روزانه خود را توسعه دهد.

• مرحله 1: او را آگاه کنید.

با جلب‌توجه آن‌ها به مهارتی که باید توسعه یابد، آگاهی آن‌ها را از مهارت‌های خاص توسعه دهید. خواه مسواک‌زدن باشد، لباس پوشیدن یا توالت کردن.

• مرحله 2: هدف تعیین کنید.

هدف مناسبی را انتخاب کنید که متناسب با سن و توانایی‌های آن‌ها باشد. سعی کنید اهداف زیادی را برای رسیدن به یکباره معرفی نکنید و به‌آرامی شروع کنید؛ برای مثال، اگر لباس پوشیدن به‌موقع، بدون حواس‌پرتی، مهارتی است که دوست دارید آن‌ها توسعه دهند، می‌توانید هدف خود را روی لباس پوشیدن متمرکز کنید و با این کار شروع کنید که فقط یک لباس بپوشند، مانند یک جفت لباس، فقط شلوار.

• مرحله 3: مراحل را تجزیه کنید.

تا جایی که می‌توانید کار را تقسیم کنید، مثلاً پوشیدن یک شلوار چند مرحله دارد که به هدف نهایی منتهی می‌شود؛ از جمله بیرون آوردن شلوار، گرفتن قسمت بیرونی کمر، پا گذاشتن به داخل شلوار، ابتدا یک پا، سپس پای دیگر و بالاکشیدن آن. ممکن است ترسیم فرآیند، استفاده از تصاویر یا عکس‌های فرآیند، مدل‌سازی فرآیند، یا نشان دادن فرآیند در یک ویدیو از طریق مدل‌سازی ویدیویی نحوه انجام کار مفید باشد.

• مرحله 4: هر مرحله را مجزا آموزش دهید.

مهّم است که هر مرحله را جداگانه آموزش دهید، بنابراین آن‌ها می‌توانند یاد بگیرند که چگونه کار را به‌صورت تدریجی انجام دهند. اطمینان حاصل کنید که با کاردرمانگر آن‌ها در مورد سطح کاری که در دست بررسی است، در تعامل هستید، بنابراین کاری را انجام نمی‌دهید که خیلی پیشرفته باشد. به‌عنوان‌مثال، انجام دکمه‌های بالا می‌تواند برای کودکان خردسال بسیار چالش‌برانگیز باشد.

شما می‌توانید به آن‌ها کمک کنید تا هر مرحله را یاد بگیرند؛ به آن‌ها فرصت‌های زیادی برای تمرین دهید؛ پاداش و تشویق تلاش، هر تلاش خوب و تجلیل از نتایج ضروری است؛ به کمک تصویر به آن‌ها نشان دهید که چه کاری باید انجام دهند؛ و از کمک و تشویق آن‌ها در طول انجام کار دریغ نکنید.