در حال حاضر هیچ روش درمان ، و یا دارویی برای ازبین‌بردن و درمان اوتیسم وجود ندارد. روش‌های درمانی و داروها فقط می‌توانند علائم اوتیسم را  کنترل کنند، و از نشانه های جانبی مثل اختلالات خواب جلوگیری کند، و یا آن ها را بهبود ببخشند. اما برنامه های مختلفی وجود دارد، که برای بهبود و توانبخشی افراد طیف اوتیسم استفاده می شود. در زیر به برخی از آن ها اشاره می کنیم.

درمان اوتیسم به کمک برنامه های توانبخشی

• کنترل رفتار

مداخلات و روش های درمانی متفاوتی، برای اختلال طیف اوتیسم وجود دارد، که از اساسی ترین آن ها می توان به دارو درمانی و رفتار درمانی اشاره کرد. دارو ها عموما نشانه هایی مثل پرخاشگری، بیقراری، مشکلات خواب  و … را کنترل می کنند، و از خطوط اصلی درمان اوتیسم هستند.

• دارو و رفتار درمانی

رایج ترین داروها برای اختلال طیف اوتیسم، داروهای آنتی پسیکوتیک مثل هالوپیریدول و ریسپیریدون هستند، که از رفتارهای تکراری، نوسانات خلقی، رفتارهای خود آسیب رسان، بیش فعالی و … می کاهند. این داروها ممکن است برای همه ی کودکان نتیجه بخش نباشد، و عوارضی مثل گیجی، بی حالی، چاقی و … دارا باشند. در کنار دارو درمانی، رفتاردرمانی و آموزش های شناختی برای بهبود مهارت های شناختی و اجتماعی، از برنامه های مهم توانبخشی کودکان اوتیسم هستند.

روش های رفتاری درمان اوتیسم عموما مبتنی بر افزایش و بهبود مهارت ها، به خصوص مهارت های خودیاری و ارتباطی و اجتماعی است. با توجه به خصوصیات اولیه ی اختلال طیف اوتیسم، و بی اعتنایی کودکان اوتیسم نسبت به محیط و اطرافیان، بهبود مهارت هایی مثل تماس چشمی، پاسخ به اسم، افزایش توجه، اموزش مهارت هایی مثل توالت رفتن  و … حائز اهمیت است.

رفتار درمانی با تکیه بر اصول رفتاردرمانی و شرطی سازی، زنجیره سازی و پیامدهای مثبت برای رفتارهای مناسب، سعی می کند رفتارهای مناسب را به کودک آموزش دهد، و میزان بروز آن ها را افزایش دهد. از روش های درمانی اوتیسم، که مبتنی بر رفتار درمانی هستند، می توان به روش تحلیل رفتار متقابل (ABA)، PRT، TEACH و … اشاره کرد.

همچنین روش های درمانی متفاوت دیگری مثل روش سانرایز، روش یکپارچگی حسی، استفاده از رژیم های خاص بدون گلوتن و کازئین، استفاده از موسیقی درمانی، تئاتر درمانی، نوروفیدبک، بازی درمانی و … وجود دارد، که میتواند به عنوان روش های مکمل برای کودک استفاده شود.

روش مداخله ی زودهنگام دنور (ESDM)

روش دنور یک رفتار درمانی برای کودکان با اختلال طیف اوتیسم، بین سنین 12-48 ماه است. این روش بر اساس روش تجزیه و تحلیل رفتارهاست. والدین و درمانگران در این روش، از بازی برای ایجاد روابط سازنده و سرگرم کننده استفاده می کنند. از طریق بازی و فعالیتهای مشترک ، کودک ترغیب می شود تا مهارتهای زبانی ، اجتماعی و شناختی را تقویت کند.

اصول این روش را میتوان به نکات زیر خلاصه کرد:

•  آموزش بر اساس درک و یادگیری  کودک نوپا و توسعه آن
• تمرکز بر ایجاد روابط سازنده
• تدریس در هنگام بازی و فعالیتهای روزمره اتفاق می افتد
• برای تشویق تعامل و ارتباط از بازی استفاده می کند
• روش دنور هم به صورت گروهی هم انفرادی انجام میشود.

مشخص شد که این روش برای طیف گسترده ای از سبک ها، و توانایی های یادگیری موثر است. روش دنور میتواند به کودکان کمک کند، تا در مهارت های اجتماعی ، زبانی و شناختی خود پیشرفت کنند. کودکانی که چالش های قابل توجهی در یادگیری دارند ، می توانند مانند افرادی که مشکلی در یادگیری ندارند، از آن بهره مند شوند. مشارکت والدین قسمت اصلی برنامه ی دنور است. درمانگران باید استراتژی هایی را که استفاده می کنند، برای خانواده توضیح دهند و مدل سازی کنند، تا برای خانواده ها شفاف سازی شود و بتوانند در خانه تمرین کنند.

چه شواهدی وجود دارد که روش مداخله ی زود هنگام دنور کارامد است ؟

بیش از دوازده مطالعه در خصوص مزایای روش دنور ، به عنوان مداخله زودهنگام برای اختلال طیف اوتیسم در کودکان 18 ماهه را نشان داده است. این مطالعات شامل کودکان در طیف گسترده ای از توانایی های یادگیری است. یکی از مزایای روش دنور ، این است که کودک را هم در مرکز درمانی و هم در خانه بررسی میکند، و پس از بررسی های لازم تمرینات متناسب با کودک را، به والدین ارایه می‌دهند.

روش درمانی تیچ (TEACCH)

یکی از روش های درمان برای کودکان با اختلال طیف اوتیسم در سراسر جهان است، که در دانشگاه کارولینای شمالی توسط اریک اسکاپلر در سال 1972 ابداع شد. این برنامه به عنوان یک برنامه در سراسر کشور در سال 1972، تصویب و به الگویی برای برنامه های دیگر در سراسر جهان تبدیل شد. روش تیچ آموزشی ساختارمند، و بر اساس نیازهای ویژه ی یادگیری کودکان اوتیسم از جمله، پردازش اطلاعات عینی و برطرف‌کردن مشکلاتی در ارتباط، توجه و عملکرد اجرایی است. آموزش ساختارمند تیچ دارای چارچوبی است، که شامل برنامه ی منحصربه‌فرد برای هر کودک، برنامه‌ریزی فعالیت‌ها، آماده‌کردن محیط فیزیکی و ایجاد راهنماهای بینایی برای هر فعالیت می‌باشد.

ساختار آموزشی روش تیچ

تیچ روشی است، که بیشتر در مدارس و کلینیک‌های آموزشی اجرا می‌شود. آموزش ساختارمند تیچ، راهکارها و ابزارهایی را برای معلمان و دانش آموزان در کلاس فراهم می‌کند و به دانش‌آموزان اوتیسم کمک می‌کند تا به پیشرفت‌های تحصیلی و اهداف درمانی برسند. همچنین این روش باعث افزایش انعطاف‌پذیری، استقلال و خودکارآمدی می‌شود. هدف اولیه و نخستین برنامه ی درمانی تیچ، ارائه ی حمایت و آماده‌سازی کودکان با اختلال اوتیسم، به‌منظور انجام فعالیت‌های مستقلانه در خانه، مدرسه و جامعه توصیف شده است. تأکید برنامه ی آموزشی تیچ، بر رشد فردی کودک بر اساس ویژگی‌های فردی و شرایط یادگیری خاص او است، به همین دلیل برنامه آموزشی هر کودک منحصربه‌فرد است. در آخر هدف اصلی روش تیچ تبدیل اطلاعات شفاهی به اطلاعات بینایی جهت افزایش یادگیری کودکان اوتیسم می‌باشد

منظور از ساختار بصری در روش درمان تیچ این است که برنامه ی هر روز کودک با گذاشتن یا چسباندن تصاویر فعالیت‌ها و برنامه‌ها پشت‌سرهم در داخل یک بورد یا جدول نشان داده می‌شود. این برنامه به کودک کمک می‌کند تا توالی فعالیت‌ها پیش‌بینی اتفاقات در طی روز همچنین نحوه انتقال از فعالیتی به فعالیت دیگر را متوجه شود که در نهایت باعث میزان انعطاف‌پذیری کودک می‌شود نکته حائز اهمیت این‌که راهکارهای روش تیتر را می‌توان همراه با رویکردها و در درمان‌های دیگر استفاده کرد این روش می‌تواند در مدارس کلینیک‌ها استفاده شود اما والدین نیز می‌توانند بعد از دریافت آموزش‌های لازم این روش را در خانه نیز اجرا کنند.

روش فلورتایم (Floortime)

فلورتایم درمانی مبتنی بر ارتباط برای کودکان با اختلال طیف اوتیسم است.این مداخله فلورتایم نامیده می شود، زیرا والدین برای بازی و تعامل با کودک، هم سطح کودک و با او روی زمین می نشینند. فلور تایم جایگزینی برای مداخله ی ABA است، و گاهی اوقات در ترکیب با درمان های ABA استفاده می شود. هدف این است که بزرگسالان به کودکان در گسترش “حلقه های ارتباطی” خود کمک کنند.

آن ها روند رشد کودک و مهارت های او را می بینند و از نقاط قوت او بهره می گیرند. درمانگران و والدین کودکان را از طریق فعالیتهایی که کودک از آنها لذت می برد درگیر  فعالیت می کنند. در حقیقت آن ها وارد بازی های کودک می شوند و از کودک پیروی می کنند.

روش آموزشی پاسخ محور (PRT)

PRT یک روش رفتار درمانی برای اختلال طیف اوتیسم است. این روش درمانی، یک روش بازی محور است و توسط کودک آغاز می شود. PRT بر پایه اصول تحلیل کاربردی رفتار (ABA) بنا شده است.

هدف اصلی در PRT، بهبود رفتار است که تاثیرات گسترده ای بر علائم کودک دارد:

• تکامل مهارت های ارتباطی و کلامی
• افزایش مهارت های اجتماعی مثبت
• کاهش رفتارهای مخرب و خود محرکی

در روش PRT، درمانگر به جای کار کردن بر یک رفتار خاص، رشد کودک را مورد هدف قرار می دهد. با تمرکز بر مناطق محوری، PRT  باعث بهبود سایر مناطق مرتبط با مهارت های اجتماعی، تعاملات، رفتار و یادگیری می شود.

مناطق محوری شامل موارد زیر هستند:

• انگیزش
• پاسخ به نشانه های چندگانه
• خود مدیریتی
• آغاز تعاملات اجتماعی

برای مثال، در روش PRT، به جای اینکه مهارتی مثل اشاره کردن به فرد آموزش داده شود، درمانگر حوزه PRT بر بهبود انگیزش کلی کودک برای تعامل تمرکز می کند. به دنبال آموزش این راهکار، کودک به احتمال بیشتری قادر خواهد بود، تا به طریقی مثل اشاره کردن یا استفاده از کلمات یا واژه های نزدیک به کلمات، بهتر ارتباط برقرار کند. در این مثال، راهکارهای انگیزشی، بخش مهمی در PRT محسوب می شوند. زمانی که کودک انگیزه بالایی دارا باشد، به احتمال بیشتری برخی از چالش های پیش رو مثل تعاملات را امتحان خواهد کرد. 

این روش آموزشی و درمانی، یک روش اتفاقی و طبیعی نیز محسوب می شود، زیرا از محیط های طبیعی کودک، و تمایلات او برای بهبود مهارت ها استفاده می شود. در مثال بالا، مهارت های برقراری ارتباط با تشویق کودک، به برقراری ارتباط برای چیزی که واقعا دوست دارد به دست بیاورد (مانند خوردن یک غذا یا انجام یک فعالیت)، آموزش داده می شود. در روش PRT، درمانگر به طور دقیقی محیط کودک را تنظیم می کند، تا سعی کند تا جایی که امکان دارد فرصت های طبیعی برای برقراری ارتباط و تعامل ( و یا سایر مهارت های خاصی که کودک روی آن کار می کند)،  را برای کودک فراهم کند.