به دلیل مشکلات حسی و کمبود محرک ها در اطراف کودکان اوتیسم و درگیر نشدن با آن ها، در بسیاری از مهارت ها خام و یا ضعیف هستند. علاوه بر این، مشکلات حس عمقی، مشکلات حرکتی، مشکلات پردازشی و … در این کودکان شایع است و همه ی این موضوعات نیاز این کودکان برای استفاده از خدمات کاردرمانی را ثایت میکند. مشکلی شایع در کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم مشکلات پردازش حسی است که به شدت روند یادگیری و سازگاری با محیط را مختل می­کند.

هرکدام از پنج حس شنیدن، دیدن، چشیدن، بوییدن و لمس کردن آستانه­ های متفاوتی از محرک­های حسی را دارا هستند. آستانه به نقطه­ ای اشاره دارد که در آن فرد به اطلاعات حسی پاسخ می­دهد. در کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم آستانه ­ی برخی از حواس معمولا پایین (حساسیت زیاد) و یا بالا (حساسیت کم) هستند.

افراد دارای آستانه­ ی بالا به علت دارا بودن حساسیت کم، تمایل به کم حسی یا زیر پاسخدهی دارند و نیز افراد با آستانه­ ی پایین به علت دارا بودن حساسیت زیاد تمایل به بیش حسی یا بیش پاسخ دهی دارند. هر شخص با توجه به سطح برانگیختگی خودش (نسبت به آستانه) به محرک­ها پاسخ می­دهد، به این معنا که برخی از کودکان دارای اختلال طیف اتیسم هنگامی که محرک کمی وارد می­شود پاسخ می­دهند (آستانه ­ی پایین) و برخی از آن­ها به محرکات بیشتری برای عکس­ العمل نشان دادن نیاز دارند (آستانه ­ی بالا).

رفتارهای کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم معمولا تحت تاثر این آستانه­ های حسی یا مشکلات حسی هستند

کاردرمانی چیست؟

شاخه ای از علوم پزشکی در توانبخشی، کاردرمانی است. این حوزه بر تمام ابعاد جسمی و روانی فرد، تمرکز دارد و به دنبال افزایش توانایی‌های افراد است. مهم‌ترین هدف کاردرمانی را، می‌توان دستیابی به استقلال فردی و کاهش وابستگی به دیگران دانست. در واقع کاردرمانی یکسری فرآیند پزشکی را شامل می‌شود. در این فرآیندها تلاش می‌شود، افرادی که مشکلات حرکتی یا شناختی دارند، بتوانند کارهای روزانه و شخصی خود را به تنهایی و با موفقیت انجام دهند.

همچنین، کاردرمانی کارکردهای مختلفی برای سنین گوناگون دارد. مثلا ممکن است فردی در حادثه رانندگی دچار مشکل شده باشد، و نتواند از پس کارهای شخصی خود بربیاید. در این صورت کاردرمانی برای کمک به فرد توصیه می‌شود. این شیوه برای انواع بیماری‌های اعصاب، درمان اختلالات مغز و اعصاب هم کاربرد دارد.

کاربرد کاردرمانی در روانپزشکی و بیماری‌های عصبی است. به افراد کمک می‌کند تا بتوانند استرس خود را کنترل کنند، و اضطراب خویش را کمتر کنند. برای کودکان هم مفید است، و به آموختن مهارت‌های شناختی و محیطی کمک می‌کند. کودکان با کاردرمانی می‌توانند، در محیط‌های مختلف، همچون محل بازی، منزل و مدرسه عملکرد خود را بهبود ببخشند. سن مشخصی ندارد، و حتی نوزادانی که تاخیر در گردن گرفتن دارند، هم از آن استفاده می‌کنند. گاهی هم افراد کهنسال که در عضلات و حرکت مشکل دارند، از کاردرمانی بهره می‌گیرند.

تفاوت کاردرمانی و فیزیوتراپی

فیزیوتراپی و کاردرمانی در عین شباهت، تفاوت‌های عمده‌ای هم باهم دارند. در کاردرمانی بیشتر روی بهبود توانایی‌های روزانه و روانی مراجعین تمرکز دارد. این در حالی است که فیزیوتراپی روی بهبود عملکرد فیزیکی بدن متمرکز است.

کار کاردرمانگران هم با فیزیوتراپ‌ها تفاوت‌هایی دارد. هردوی متخصصین فیزیوتراپی و کاردرمانگران آموزش‌های گسترده‌ای درخصوص آناتومی سیستم اسکلتی عضلانی دیده‌اند، با این حال تمرکز بیشتر کاردرمانگران روی ارزیابی و بهبود توانایی‌های عملکردی افراد است و متخصصین فیزیوتراپی روی مشکلات حرکتی کار می‌کنند.

ضرورت کاردرمانی برای کودکان اوتیسم

برای شروع کاردرمانی در افراد اوتیسم باید شدت علائم و اختلال در فرد به دقت بررسی و کنکاش شود. فعالیت‌ بیشتر در کودکان اوتیسم در کاهش رفتارهای تکراری، بیش‌فعالی و پرخاشگری کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم نقش بسیار زیادی دارد. درمانگران در ارائه برنامه کاردرمانی به کودکان اوتیسم اهداف مختلفی را دنبال می‌کنند. گاهی ممکن است به دنبال هماهنگی، قدرت، استقامت و آگاهی از بدن باشند و گاهی هم شاید روی مهارت‌های زندگی روزمره تمرکز کنند. مثلا کاردرمانگران با ارائه تمرینات حرکتی، هماهنگی و تعادلی به کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم، بر سیم‌کشی‌ها و مدارهای مغزی کودک تاثیر گذاشته و عملکرد هوشی و ذهنی آنها را بهبود می‌بخشند.

مهم ترین کارکرد کاردرمانی برای کودکان اوتیسم تمرینات حرکات ظریف و مهارت‌های دستی کودکان است. برخی از کودکان اوتیسم در انجام کارهای ظریف مثل بستن بند کفش یا گرفتن چیزها مشکل دارند. کاردرمانگران با ارائه تمرینات مختلف برای حرکات ظریف و دست‌ورزی روی ذهن کودک کار کرده و به استقلال بیشتر او در انجام کارهای روزمره و شخصی کمک می‌کنند.

تاثیر کاردرمانی برای کودکان اوتیسم

تاثیرات بسیاری در بهبود علائم کودکان اوتیسم دارد. با کاردرمانی کودکان اوتیسم می‎‌توانند در کارهای روزمره خود استقلال یافته و همچنین رفتارهای تکراری خود را کاهش دهند. تاثیر مهم کاردرمانی در کودکان اوتیسم، برطرف کردن مشکلات خواب کودکان است. همچنین کاردرمانی به کودکان کمک می‌کند تا تمرینات ورزشی را به درستی انجام بدهند تا نتیجه بهتری بگیرند. یک نکته مهم که باید در کاردرمانی مورد توجه کاردرمانی قرار بگیرد این است که کودک حین کار خسته و یا کلافه نشود و در صورت مشاهده هرگونه علائمی از تنگی نفس تا کلافگی، باید تغییرات لازم صورت بگیرد.

افراد کاردرمانگر همچنین به بهبود مهارت‌های زبانی و اجتماعی کودکان هم کمک می‌کنند. کودکان اوتیسم معمولا مهارت‌های زبانی و اجتماعی کمتری نسبت به هم‌سن‌وسال‌های خود دارند و برای همین نیاز به کاردرمانی خواهند داشت. مزیت کاردرمانی برای کودکان دارای اختلال طیف اوتیسم، کمک به مشکلات پردازش حسی کودکان است. مغز کودکان اوتیسم وضعیت عادی را از حواس مختلف درک نمی‌کند. برای همین انواع تمرینات درکی و حسی به کودکان داده می‌شود.

در نهایت تمرینات کاردرمانی در بهبود ارتباطات بین فردی کودکان اوتیسم هم نقش دارد. کودکان اوتیسم معمولا در برقراری ارتباط با دیگران چالش‌های بسیاری دارند. منظور از ارتباط فقط ارتباط گفتاری نیست و این ارتباط به رفتارهای غیرکلامی کودک هم برمی‌گردد. در این راستا کاردرمانگران به دنبال بهبود تماس چشمی، رعایت نوبت و درک مفاهیم انتزاعی در کودک خواهند بود.

انواع تمرین‌های کاردرمانی برای کودکان اوتیسم

جالب است بدانید که، کاردرمانی بسته به نوع نیاز کودک با تمرین‌های مختلف اجرا می‎‌شود. مثلا برای افزایش تمرکز و توجه کودک می‌توان اعداد را با الگوی مشخص خواند، تلاش کرد با چشم بسته نقاشی کشید یا نحوه جایگذاری یک شی بر روی شی دیگر را به کودک آموزش داد. برای تمرین حافظه و یادگیری کودک هم از حفظ کردن شعرهای ساده کودکانه گرفته، تا کارت‌های بازی، همه راهبردهایی قابل استفاده و مفید هستند.

در آموزش حرکات ظریف به کودکان هم می‌توان روی تمرین گرفتن مداد یا خودکار بین انگشتان کار کرد، با انواع توپ‌بازی، گرفتن و پرت کردن را تقویت کرد و یا با گل‌بازی روی تقویت دست کار کرد. در مجموع بسته به نیاز کودک، تمرین‌های کاردرمانی بسیار متنوع و گوناگون هستند و هر تمرین روی مهارت خاصی متمرکز خواهد بود.

ارائه خدمات کاردرمانی در موسسه توانبخشی صدای اوتیسم

یک نمونه از دغدغه‌های همیشگی والدینی عزیز مراجعه‌کننده به موسسه توانبخشی صدای اوتیسم، استقلال فرزندانشان و کاهش وابستگی آنها به والدین و مراقبین است. در این مواقع یکی از توصیه‌های همیشگی ما به والدین، دریافت خدمات کاردرمانی است. کاردرمانگران موسسه صدای اوتیسم همه مجرب بوده و با گذراندن دوره‌های آموزشی تخصصی موسسه و همچنین دریافت مدارک معتبر مشغول به کار هستند. تعداد جلسات کاردرمانی نیز بسته به نیاز کودک متفاوت خواهد بود.

در طی مراجعات، تیم درمانی صدای اوتیسم با ابزارهای مختلف به فرد کمک می‌کنند تا درک بیشتری از خود پیدا کرده و با استراتژی‌های آموزشی متعدد تلاش می‌کنند تا فرصت‌هایی در اختیار فرد قرار دهند که هرچه کمتر‌ و کمتر به دیگران و خدمات درمانی نیاز داشته باشد.

لازم به یادآوری است که فرآیند مداخله در اختلال طیف اوتیسم، بسته به نیاز کودک و جایگاه او در طیف اوتیسم، متفاوت خواهد بود. گاهی این فرآیند برای کودکی از کودک دیگر بیشتر طول خواهد کشید. همچنین همکاری بین والدین و اعضای خانواده با کاردرمانگر هم ضرورت دارد. باید موارد آموخته شده تعمیم داده شوند و در بسترهای مختلف اجرا شوند، تا اثرگذاری بیشتری داشته باشند.

ضمن اینکه این همکاری به صورت گروهی است و در صورتی که انواع مداخلات و متخصصین و اعضای خانواده همراستا باهمدیگر و در همکاری باهمدیگر باشند، اثربخشی بیشتر خواهد بود. در این شرایط یک تیم مثل کاردرمانگر، گفتاردرمانگر و روانشناس و متخصص اطفال می‎‌توانند به کودک در کنار خانواده‎اش کمک کنند.

فرآیند کاردرمانی در موسسه توانبخشی صدای اوتیسم چگونه است؟

 پس از مراجعه والدین یا هرکدام از مراقبین و کودک دارای اختلال طیف اوتیسم به موسسه توانبخشی صدای اوتیسم، در درجه اول کارشناسان نیازمندی‌ها و اولویت‌های خانواده و فرد را بررسی می‌کنند. در جلسات برگزار شده در این زمینه، مراجعین اولویت‌های خود را مشخص کرده و با توجه به توانمندی‌های کودک اهدافی با کمک متخصصین تعیین می‌شود. در مرحله بعد کاردرمانگر برنامه عملی کودک را طراحی می‌کند تا به بهبود کیفیت زندگی وی کمک کند.

در درجه اول کاردرمانگر ما دست به ارزیابی زده و پیشنهادات خود را ارائه می‌کند. سپس ممکن است نیاز به اعمال یکسری تغییرات در محل خانه و زندگی باشد. در مرحله بعد برنامه خدمات کمکی ارائه می‌شود. از مواردی که همواره مورد توجه کاردرمانگران ما بوده است، حفظ روحیه و تقویت روحیه فرد و خانواده است. در دوره کاردرمانی مهم است که فرد مدام تشویق شود و انگیزه بیشتری برای پیشرفت پیدا کند. برای همین هر قدم به جلو از چشم کاردرمانگر ما دور نمانده و همواره با دادن انرژی به فرد انگیزه بیشتری برای تغییر و بهبود داده می‌شود.

از خدمات ارزشمند موسسه توانبخشی صدای اوتیسم، کاردرمانی است. سال‌ها تجربه به ما نشان می‌دهد، که کاردرمانی در بهبود کودکان و کاهش علائم اختلال اثربخشی بسیار بالایی دارد. این شیوه درمانی با تاثیرگذاری بر ابعاد جسمانی و روانی کودک، کیفیت زندگی او را به شدت بالا می‌برد.