بهم ریختگی در کودکان اتیسم یکی از موضوعاتی است که برای بسیاری از افراد ناآشنا ولی برای والدین و اطرافیان کودک اتیسم آشناست.
همه ما در زندگی روزمره خود بارها با مسائلی مواجه شده‌ایم که موجب شده سطوح مختلفی از استرس را تجربه کنیم اما این تجربه در افراد با اختلال طیف اتیسم متفاوت است. بسیاری از افراد با اختلال طیف اتیسم هنگامی که با چنین وقایعی مواجه می‌شوند سطوح بالاتری از استرس و اضطراب را تجربه می‌کنند. این موضوع می‌تواند منجر به بهم ریختگی در آنها شده و کنترل شرایط را برای آنها و اطرافیانشان سخت و غیرقابل‌کنترل کند.
درواقع بهم ریختگی پاسخی شدید به یک وضعیت طاقت‌فرسا و استرس‌زا است. بهم ریختگی زمانی اتفاق می‌افتد که فرد به طور موقت کنترل رفتارش را از دست می‌دهد. این نکته بسیار مهم است که در زمان بهم ریختگی، فرد با برنامه‌ریزی قبلی جلو نمی‌رود، ازروی غرض‌ورزی به خود یا دیگران آسیب نمی‌رساند یا برای رسیدن به جایزه فریاد نمی‌کشد، فرد در زمان بهم ریختگی هیچ کنترلی روی رفتار خود ندارد.
برای بسیاری از کودکان و بزرگسالان، بهم ریختگی زمانی رخ می‌دهد که اطلاعات و محرک‌های زیادی از حواس دریافت می‌شود و مغز بیش از حد توسط صداها، مناظر، طعم‌ها یا بافت‌های خاص تحریک می‌شود و تلاش برای پردازش همه عوامل منجر به بهم ریختگی می‌شود. متخصصان این محرک‌های زیادی و اضافی را اضافه‌بار حسی نامیده‌اند. برخی از کارشناسان فکر می‌کنند که وجود این اضافه‌بار باعث واکنش‌های جنگ و گریزد در افراد می‌شود.
در این مواقع ممکن است فرد رفتارهایی مشابه موارد فوق از خودشان دهد:
- جیغ زدن یا سایر سروصداها
- فرار کردن
- تحریک حسی شدید (تکان‌خوردن‌های شدید و سریع، راه‌رفتن سریع، صحبت‌های با خود با خشم و…)
- خودزنی مانند گازگرفتن خود، سیلی زدن به خود، کوبیدن به سر یا کوبیدن سر به جایی و…
- پرخاشگری به دیگران
- ممانعت حسی (پوشاندن گوش‌ها پوشاندن چشم‌ها یا عقب‌نشینی‌کردن)
- رفتار جستجوی حسی (زدن خود به مبلمان و یا فشار دادن خود به مبل‌ها یا قراردادن خود در فضاهای کوچک برای تحت‌فشار قرارگرفتن)
- امتناع از تعامل
- انجام حرکات کلیشه‌ای و تکراری.
کنترل و درک بهم ریختگی، برای کودک، والدین و اطرافیان بسیار سخت است. به همین دلیل شناخت دلایل و راه‌های کنترل از اهمیت زیادی برخوردار است.
از جمله عواملی که معمولاً باعث بروز بهم ریختگی کودکان اتیسم می‌شود عبارتند از:
- عدم درک تعاملات و صحبت‌هایی که با فرد می‌شود
- قابل‌پیش‌بینی نبودن رخدادهای روزانه
- جابه‌جایی از مکانی به مکان دیگر
- وقوع اتفاقات غیرمنتظره و غیرقابل‌پیش‌بینی
- ورود به جاهای جدید بخصوص زمانی که آن محیط با محرک‌های حسی زیادی همراه است
- متوقف کردن یا تغییر دادن روتین‌ها و رفتارهای آئینی کودک
- داشتن انتظاراتی بیش از حد توان فرد و تحت‌فشار قراردادن وی
تمامی این موارد می‌توانند موجب بهم ریختگی در کودک شوند.
به این نکته توجه کنید که کودکان اتیسم، دنیای پیرامونشان را به کمک توالی محرک‌ها، رویدادها و توانایی پیش‌بینی آنها درک می‌کنند و اجرای برنامه‌های روتین و مبتنی بر قاعده که انتظار آن را دارند به آنها آرامش می‌دهد.
فراوانی محرک‌هایی مانند نور، صدا، تنگی لباس، انعکاس نورها، اتاق‌های گرم و یا صدای پارس سگی ممکن است از جمله مواردی باشد که موجب ایجاد بهم ریختگی در کودک اتیسم شده باشد. همان‌طور که گفتیم یافتن علت بهم ریختگی همیشه آسان نیست. گاهی ممکن است علت اصلی بهم ریختگی آشکار نباشد و فرد در شرایطی که از نظر ما عادی به نظر می‌رسد و بدون آنکه ما متوجه شویم دچار این بحران گردد.
جالب است بدانید معمولاً افراد اتیسم، قبل از بهم ریختگی، علائمی از خودشان نشان می‌دهند.
عموماً نشانه‌هایی از اضطراب در فرد مشاهده می‌شود. نشانه‌هایی مثل، قدم‌زدن، جستجوی اطرافیان یا پرسیدن سؤال‌های تکراری و یا رفتارهای جسمی ای مانند لرزیدن یا حتی آرام شدن و عدم واکنش به اطرافیان. زمانی که بهم ریختگی شروع می‌شود متوقف کردن آن کار بسیار دشواری است. بهتر است مراقبین فرد، از قبل محرک‌های استرس‌زا را پیش‌بینی کرده و با دردست‌داشتن برنامه‌های مختلف و مناسب و همچنین آگاهی از تکنیک‌ها و شیوه‌های صحیح آرام‌سازی در برابر محرک‌های استرس‌زا، از بروز بهم ریختگی در فرد جلوگیری کنند. شما می‌توانید عوامل محرک را ثبت کنید تا با این کار فراوانی موارد نگران‌کننده را بهتر متوجه شوید.
نکته قابل‌توجه این است که بهم ریختگی در کودکان اتیسم نباید با قشقرق و لجبازی اشتباه گرفته شود زیرا همان‌طور که گفتیم بهم ریختگی نوعی رفتار غیرارادی است که در شرایط خاص رخ می دهد و برای فرد قابل‌کنترل نمی‌باشد. لجبازی رفتاری کاملاً اختیاری و آگاهانه از طرف کودک باهدف تحت‌تأثیر قراردادن محیط و اطرافیان برای رسیدن به چیزهایی است که می‌خواهد به دست آورد و می‌توان با روش‌های اصلاح رفتار آن را تعدیل کرد. لجبازی معمولاً در کودکان خردسال بسیار رایج است. بسیاری از کودکان نوپا و پیش‌دبستانی که هنوز توانایی بیان خواسته‌های خود را به طور کامل ندارند و یا مهارت خودکنترلی و مدیریت هیجانات را به‌درستی فرانگرفته‌اند ممکن است زمانی که ناامید می‌شوند و یا در تلاش برای به‌دست‌آوردن چیزی که می‌خواهند هستند فریاد بزنند، گریه کنند، پاهای خود را به زمین بکوبند اما همان‌طور که بچه‌ها رشد می‌کنند، به دلیل کسب مهارت خودکنترلی و مدیریت هیجان، معمولاً عصبانیت‌های کمتری را تجربه می‌کنند. ازآنجایی‌که مشکلات رفتاری و بهم ریختگی‌ها بسیار متفاوت هستند، درنتیجه روش مواجه شدن و مدیریت آنها نیز با هم تفاوت دارد و باید به این نکته توجه شود که چه دلیلی پشت رفتارهای کودک وجود دارد که موجب به‌وجودآمدن چنین واکنش‌هایی شده است و برای بهبود بخشیدن به شرایط و رفع و یا تعدیل آنها از افرادی که در این زمینه تخصص کافی دارند کمک گرفته شود.
