تأثیر فعالیت بدنی و ورزش بر کودکان اوتیسم

پژوهش‌ها نشان می‌دهند که کودکان اوتیسم چالش حرکتی دارند. مشاهده‌ی عدم هماهنگی حرکات بدن در کودکان اوتیسم منجر به تدوین برنامه‌های حرکتی برای آن‌ها شده است. هدف این مقاله توضیح روش‌هایی ساده برای بهبود مهارت‌های حرکتی در کودکان اوتیسم است.

هماهنگی و برنامه‌ریزی حرکت کلی

هماهنگی حرکتی، توانایی استفاده از بیش از یک عضو از بدن در یک فعالیت مشخص است. مثلاً وقتی کودکی با پدر یا مادرش توپ‌بازی می کن باید بازوها و دست‌های راست و چپش را با جهت‌دهی بدنش هماهنگ کند تا بتواند توپ را بگیرد. یکی دیگر از مهارت‌های حرکتی، مفهوم برنامه‌ریزی حرکتی است. برنامه‌ریزی حرکتی، توانایی ارزیابی یک فعالیت حرکتی و برنامه‌ریزی حرکتی و نهایتاً به‌کارگیری مهارت حرکتی ای است که فراگرفته شده است. برخی کودکان اوتیسم با مهارت‌هایی که نیاز به هماهنگی بخش‌های مختلف بدن و برنامه‌ریزی حرکتی دارند، مشکل دارند. در ادامه به چند فعالیت ساده برای تمرین هماهنگی و برنامه‌ریزی حرکتی اشاره می‌شود:

• بازی چام چام با خواهر برادرها یا والدین برای کمک به هماهنگی طرف چپ و راست بدن.
• از کودک بخواهید بادکنکی را با دو دست به هوا پرتاب کند و دوباره آن را بگیرد.
• توپی را به سمت کودک پرتاب کنید و از او بخواهید توپ را با دو دستش بگیرد.
• از کودک بخواهید حرکت پروانه زدن را انجام دهد. اول از کودک بخواهید جفت‌پا ایستاده، بپرد و پاها را از هم جدا کند. بعد بپرد و پاها را به هم بچسباند. سپس از کودک بخواهید دست‌هایش را از کنارش به سمت بالای سرش ببرد و دست‌هایش را پایین بیاورد. اگر کودک حرکت دست‌ها و پاها را به طور جداگانه خوب انجام می‌دهد، سعی کنید این دو را با هم ترکیب کنید.
• از کودک بخواهید روی زمین خوابیده، زانوهایش را خم کند و پاهایش را موازی با زمین بالا ببرد. دستتان را مقابل پاهایش بگیرید و از او بخواهید با پاهایش به دستان شما ضربه بزند. سپس از او بخواهید پای چپش را عقب بیاورد و به دست راستتان ضربه بزند. سپس از کودک بخواهید با هر دو پاهایش به هر دو دستتان ضربه بزند.
• از کودک بخواهید روی زمین خوابیده و توپی را بالای سرش نگه دارد. سپس از کودک بخواهید توپ را سمت پاهایش ببرد و هم زمان دست‌هایش را به سمت پاهایش ببرد (حالتی شبیه V ایجاد کند). از کودک بخواهید توپ را با پاهایش از دستانش بگیرد. پاها را دوباره به زمین برگرداند و دست‌هایش را از روی سرش به زمین بیاورد. سپس برعکسش را انجام دهید. توپ را با پاها گرفته و به سمت دست‌هایش بیاورد.

آگاهی بدنی

فعالیت‌های فیزیکی می‌تواند به کودکان اوتیسم کمک کند که آگاهی بیشتری از  بدن خودشان و اینکه بدنشان در فضا کجاست، داشته باشند. این آگاهی مربوط به برنامه‌ریزی حرکت می‌شود. فعالیت‌های فیزیکی هدفمند می‌تواند به بهبود این مهارت‌های کمک کند. در ادامه به برخی فعالیت‌های ساده که به آگاهی بدنی و برنامه‌ریزی حرکتی کمک می‌کند، اشاره می‌کنیم:
• راه‌رفتن بین مبلمان و میز، یا حرکت در آشپزخانه بین جزیره و دیوارها.
• راه‌رفتن در کمد دیواری‌های بزرگ و برخوردنکردن با لباس‌ها و دیوارهای آن یا حرکت در میان وسایل اتاق پذیرایی.
• سینه‌خیز زیر میز ناهارخوری حرکت‌کردن.
• تلاش به حرکت‌کردن در خانه بدون ایجاد صدا. سپس حرکت‌کردن با صدا.

اضطراب

اضطراب یکی از ویژگی‌ها معمول در کودکان اوتیسم است. سطوح اضطراب در کودکان مختلف متفاوت است؛ اما اینکه فرد بتواند اضطرابش را کنترل کند یا راه‌های مناسب برخورد با اضطراب را یاد بگیرد، مهارت ارزشمندی است. وقتی اضطراب فرد زیاد است یاد موقعیت‌های قرار دارد که معمولاً باعث اضطراب او می‌شود، جداشدن فیزیکی از محیط می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. برخی از موقعیت‌هایی که به طور خاص ایجاد اضطراب می‌کنند شامل جابه‌جایی، ساعت خواب، زمان قبل و بعد از غذا و آماده‌شدن برای بیرون رفتن و سوار ماشین شدن، می‌شود. در ادامه به چند راهکار برای مدیریت اضطراب اشاره می‌شود:
• قدم‌زدن در محل زندگی
• پریدن روی ترامپولین کوچک یا پریدن روی تخت.
• چند دقیقه دوچرخه‌سواری
• دیدن ویدئو فعالیت‌های خود آرام کننده
• 30 ثانیه دویدن، 15 ثانیه راه‌رفتن و دوباره 30 ثانیه دویدن.
• شنا رفتن. یک دقیقه استراحت کند و مجدداً شنا برود.
• روی زمین بخوابد و با پاهایش ادای دوچرخه‌سواری را در بیاورد. یک دقیقه این کار را بکند، 30 ثانیه استراحت کند و مجدداً این کار را تکرار کند.
خود آرام سازی/ تمرکز

یکی از مشکلات افراد اوتیسم این است که یا در تمرکزکردن چالش دارند یا به‌شدت روی موضوعی تمرکز می‌کنند. یک استراتژی که خیلی مفید است، ایجاد روتین است. بیشتر کودکان اوتیسم دارای روتین روزانه هستند. اضافه‌کردن فعالیت‌های بدنی به این روتین می‌تواند به تمرکز آن‌ها کمک کند. فعالیت‌های فیزیکی مغز را تحریک می‌کند و به فرد کمک می‌کند تا آرام باشد و باعث تمرکز بهتر او می‌شود. فواید فعالیت‌های فیزیکی، تا روزها، هفته‌ها و ماه‌ها بعد از تمرین هم وجود دارند.
تمامی کودکان باید روزی 60 دقیقه در روز، فعالیت فیزیکی داشته باشند. می‌توانید از فعالیت‌های کم شروع کنید و هر روز مقدار آن را افزایش دهید. این 60 دقیقه را می‌توانید در دفعات متعدد هم انجام دهید. مثلاً 6 تا ده دقیقه در طول کل روز. فعالیت‌هایی را انتخاب کنید که کودک از انجام آنها لذت می‌برد. کل خانواده را در این فعالیت دخیل کنید. اینکه چه فعالیتی انجام می‌دهید مهم نیست، مهم این است که فعالیت فیزیکی را وارد روتین کنید. در ادامه چند فعالیت فیزیکی که می‌توانید آن‌ها را برای افزایش تمرکز و آرامش انجام دهید، آورده می‌شود:
• بدن او را بررسی کنید. مثلاً وقتی کودک نشسته یا خوابیده، از او بخواهید چشم‌هایش را بسته و با دستانش توپی را فشار داده و به‌آرامی عضلاتش را شل کرده و دستش را باز کند. این کار را با تمامی اعضای بدن او انجام دهید.
• اگر سگ دارید او را به همراه خانواده برای پیاده‌روی ببرید.
• چند حرکت یوگا با تمرکز و کشیدن نفس‌های عمیق انجام دهید.
• همراه خانواده به کوهنوردی بروید.
قبل از انجام کاری که کودک انجام‌دادن آن را دوست ندارد یا قبل از انجام کارهای فکری، از او بخواهید یک فعالیت فیزیکی مثل دویدن در پله‌ها، یا دوچرخه‌سواری‌کردن و یا یک دقیقه شنا رفتن را انجام دهید (نوع فعالیت را مناسب با توانایی کودک می‌توانید تغییر دهید).

کارکرد اجرایی

کارکرد اجرایی شامل مجموعه‌ای از فرایندهای ذهنی است که به ما اجازه می‌دهد، برنامه‌ریزی کنیم، تمرکز کنیم، دستورالعمل‌ها را به یادآوریم و چند فعالیت مختلف را هم‌زمان انجام دهیم. کودکان اوتیسم معمولاً در کارکرد اجرایی مشکل دارند. پژوهش‌ها حاکی از آن‌اند که فعالیت‌های فیزیکی برای کارکرد اجرایی کودکان تأثیر مثبت دارد. اما برای مشاهدة بهبود در کارکرد اجرایی لازم است که این فعالیت‌ها به طور مداوم انجام شوند. در ادامه برخی از روش‌های بهبود کارکرد اجرایی از طریق انجام فعالیت‌های فیزیکی اشاره می‌شود:
• یک برنامة روزانه از فعالیت‌های فیزیکی که خانوادگی انجام می‌دهید، بنویسید. هر فعالیت باید حداقل 30 دقیقه باشد. نیازی نیست هر روز این کار را انجام دهید؛ ولی لازم است که هر هفته این کار تکرار شود.
• یک چالش 30 روزة خانوادگی ترتیب دهید. یک روز شروع از روی تقویم تعیین کنید و فعالیت‌های 30 روز آینده را برنامه‌ریزی کنید. بهتر است این فعالیت‌ها را طوری برنامه‌ریزی کنید که اولین کار در آغاز روز و قبل از انجام فعالیت‌های شناختی باشد.
• استراحت کنید. برنامه‌هایتان را طوری تنظیم کنید که بتوانید در طول روز آن‌ها را انجام دهید. می‌توانید قدم بزنید، شنا یا یوگا کنید.

خودتنظیمی

بسیاری از کودکان اوتیسم در خودتنظیمی نقص دارند. خودتنظیمی، تنظیم‌کردن یا تغییر پاسخ‌های عاطفی، فکری و یا پاسخ‌های رفتاری است. این رفتارها معمولاً جز خود تحریکی‌ها دسته‌بندی می‌شوند، رفتارهایی مثل تکان‌دادن خود، منقبض کردن مشت‌ها یا فک، پریدن، چرخیدن یا بال‌بال‌زدن را شامل می‌شود که در افراد مختلف متفاوت است. برای سال‌های زیادی تلاش بر حذف این رفتارها بود؛ چون این رفتارها عادی نبودند. فعالیت‌ها فیزیکی این رفتارها را کاهش می‌دهند.
مجبور کردن کودکان اوتیسم به پنهان‌کردن این رفتارها می‌توانند منجر به افزایش سطح اضطراب آن‌ها شود. ازآنجایی‌که فعالیت‌های بدنی می‌تواند منجر به خستگی فرد شود می‌تواند جایگزین مناسبی برای این رفتارها باشد. اگر این رفتارها در زندگی روزمره کودک اختلال ایجاد کرده، فعالیت‌های فیزیکی می‌تواند به بهبود این حالت به‌عنوان یک رفتار خودتنظیمی، کمک کند.
مثلاً اگر کودک با پریدن، خودتنظیمی انجام می‌دهد می‌توانید از یک ترامپولین کوچک استفاده کنید. از دراز نشست و روی زمین غلت‌خوردن به‌جای تکان‌دادن بدن می‌توانید استفاده کنید. اگر آب برای آنها آرامش‌بخش است می‌توانید در کلاس شنا ثبت‌نام کنید. ممکن است رفتارهای خود تنظیمی را حین این فعالیت‌ها ببیند که اشکالی ندارد. رفتارهای کودک خود را یاد بگیرید تا متوجه عواطف مثبت و منفی او بشوید.

راهبردهای کمک به فعالیت‌های بدنی کودکان اوتیسم

در ادامه چند راهبرد برای کمک به فعالیت‌های بدنی کودکان اوتیسم اشاره می‌شود تا از طریق آن بتوانند مهارت‌های حرکتی خود را ارتقا بخشند. به‌خاطر داشته باشید که ممکن است هر کودک نیازمند برنامه‌ریزی مخصوص به خود باشد.

حمایت‌کننده‌های بصری

حمایت‌کننده‌های بصری، تصویرگری‌هایی هستند که به دانش‌آموز کمک می‌کند در رفتار یا مهارتی که مورد هدف قرار داده‌ایم، مشارکت مستقلانه داشته باشد. حمایت‌کننده‌های بصری در آموزش طیفی از مهارت‌ها مثل مهارت‌های اجتماعی، ارتباطی، بازی، رفتار، تحصیلی و مهارت‌های انعطاف‌پذیری فرد؛ مؤثرند. حمایت‌کننده‌های بصری شامل عکس‌ها، تصاویر، نوشته، تخته‌های انتخابی، کارت‌های فعالیت، زمان‌سنج بصری، نقشه‌ها، و چیزهای دیگر می‌شوند. در ادامه به روش‌هایی برای کمک به کودکان اوتیسم با استفاده از حمایت‌کننده‌های بصری اشاره می‌شود.

1. برنامه‌ریزی حرکتی و هماهنگی کلی

کارت دیداری انجام فعالیت : تصویری از کودک خود یا خواهر و برادرش درحالی‌که فعالیت‌های زیر را انجام می‌دهد، تهیه کنید: چام چام، پرتاب بادکنک و گرفتن آن با هر دودست، زدن به بادکنک با دست راست و چپ و پرتاب توپ والد و فرزند. این تصاویر را لمینت کنید و به ترتیبی که قرار است انجام شود، پشت‌سرهم مرتب کنید. از کودک بخواهید بالا یا پایین تصویر فعالیتی که در حال انجام آن است، یک گیره بزند. این یک کمک دیداری به کودک است تا او متوجه فعالیتی که در حال انجام آن است، فعالیتی که قبلاً انجام داده و فعالیتی که در آینده باید انجام شود، بشود.

2. آگاهی بدنی

نقشه دیداری: یک نقشه تصویری از موانع موجود در خانه تهیه کنید. نقشه به کودک کمک می‌کند تا یک دید کلی از موانع موجود در خانه داشته باشد و یک شروع و پایان مشخص برای فعالیتی که در حال انجام است، داشته باشد.

3. اضطراب

زمان‌سنج بصری: زمان‌سنج بصری می‌توان یک روش سرگرم‌کننده و هیجان‌انگیز برای این باشد که کودک در کاری که انجام می‌دهد کاملاً مشارکت داشته باشد. این زمان‌سنج‌ها طیف گسترده‌ای از ساعت‌های شنی تا ساعت‌هایی که با باتری کار می‌کند و صفحه آن‌ها تغییر رنگ می‌دهند را شامل می‌شود. همچنین می‌توانید زمان‌سنج‌های الکترونیکی را دانلود کنید و در موبایل، تبلت یا کامپیوتر خود از آن استفاده کنید. از این طریق به او در درک مفهوم زمان کمک کنید.

4. خودآرام سازی/ تمرکز

کارت‌های آموزشی همراه با نوشته: برای آموزش آرام‌سازی بدن به کودک خود، از تصاویر ساده بدن انسان استفاده کنید که مناسب سن او هستند. از نوشتن کلمه “آرام” یا “منقبض” برای تعیین بخش‌های آرام یا منقبض شده بدن می‌توانید استفاده کنید. می‌توانید از تصویر هم برای نشان‌دادن آرام یا منقبض شده، استفاده کنید. کارت‌های دیداری کمک می‌کنند تا کودک شروع و پایان یک فعالیت را تشخیص دهد.

5. کارکرد اجرایی

برنامه دیداری: با استفاده از تصاویر، عکس‌ها و نقاشی؛ یک برنامه بصری از کارهای روزانه کودک تهیه کنید. در این برنامه، زمان غذا خوردن، کارهای خانه، تکالیف مدرسه، مناسبت‌های اجتماعی و استراحت بین فعالیت‌های بدنی را نیز قرار دهید. کارت‌ها را لمینت کنید و آن‌ها را به ترتیب اولویت انجام، از اول به آخر مرتب کنید. کارها را از سمت چپ شروع کنید و از کودک بخواهید بعد از انجام یکی از کارها آن را به سمت راست انتقال دهد. برنامه تصویری به کودک کمک می‌کند تا یک چهارچوب ذهنی نسبت به فعالیت‌هایی که قرار است انجام دهد، داشته باشد (کارهایی مثل پیاده‌روی خانوادگی، شناکردن یا یوگا).

6. خودتنظیمی

صفحه انتخاب تصویری : برای کودکان اوتیسم که ممکن است در مدیریت اضطراب، یا ارتباط‌گرفتن و مدیریت رفتارهای خود مشکل داشته باشند، می‌توانید از صفحه تصویری انتخاب استفاده کند. تصاویری از فعالیت‌هایی که از انجام آن‌ها لذت می‌برد را تهیه کنید (مثلاً پریدن روی ترامپولین، دراز نشست رفتن و غلت‌خوردن). با دادن انتخاب به کودک می‌توانید به او کمک کنید تا درک بهتری از کارهایی که دوست دارد انجام دهد، داشته باشد.

پیشنهادات بیشتر

در معرفی فعالیت‌های بدنی به کودک بهتر است از بیانی یکسان و واضح استفاده کنید. همچنین بهتر است در شروع کار از مشوق‌های مثبت زیادی استفاده کنید تا کودک به انجام کار علاقه‌مند شود. مشوق‌های مثبت شامل تشویق کلامی، بزن قدش و چیزهای عینی‌تر مثل استفاده از ژتون، استیکر یا پول‌های اسباب‌بازی می‌شود. یا می‌توانید چیزهایی که دوست دارد مثل یک اسباب‌بازی، کامپیوتر یا پازل در اختیار او بگذارید یا فعالیت‌هایی که دوست دارد را انجام دهید. فعالیت‌هایی مثل پریدن روی ترامپولین، دوچرخه‌سواری و پیاده‌روی‌کردن.