شناسایی و بروز احساسات در کودکان اوتیسم، یکی از موضوعات مهم و اصلی در آموزش به حساب می آید. انسان‌ها شش حس اصلی دارند؛ شادی، تعجب، غم، خشم، ترس و تنفر. همچنین احساسات پیچیده‌تری مانند خجالت، شرم، غرور، گناه، حسادت، اعتماد، علاقه، تحقیر و انتظار را نیز در طول زندگی خود تجربه می‌کنیم.

توانایی درک و بیان احساسات از ابتدای تولد ما آغاز می‌شود. از حدود دو ماهگی بیشتر نوزادان می‌خندند و گاهی علائم ترس را نشان می‌دهند. در 12 ماهگی، یک نوزاد با رشد بهنجار، می‌تواند با دیدن صورت شما احساسات شما را درک کند و بفهمد که چه احساسی دارید. اکثر کودکان خردسال و نوپا شروع به استفاده از کلماتی برای بیان احساسات خود می‌کنند، اگرچه گاهی چون کلمه‌ای را نمی‌توانند برای بیان احساساتشان بیابند ممکن است شما شاهد عصبانیت آن‌ها باشید.

در طول دوران کودکی و نوجوانی بیشتر کودکان به ایجاد همدلی و درک احساسات دیگران ادامه می‌دهند و همچنین مهارتهایی را برای مدیریت احساسات خود می‌آموزند. در بزرگسالی نیز افراد می‌توانند به‌سرعت جملات احساسی را تشخیص دهند و به کمک جملات متوجه احساسات دیگران شوند.

در این مقاله ما به‌سراغ احساسات در کودکان اوتیسم می‌رویم و راه‌کارهایی را برای آموزش بیان و بروز احساسات در این کودکان ارائه می‌دهیم.

احساسات در کودکان اوتیسم

کودکان اوتیسم معمولاً در تفسیر نشانه‌های غیرکلامی چون زبان بدن و حالات چهره که بخش مهمی از ارتباطات انسانی هستند، با مشکلاتی مواجه‌اند. این مشکل می‌تواند منجر به سوءتفاهم‌ها و چالش‌هایی در برقراری روابط اجتماعی شود. به‌علاوه کودکان اوتیسم ممکن است احساسات خود را در موقعیت‌های اجتماعی متفاوت از دیگران بروز دهند که این خود می‌تواند به سردرگمی یا واکنش‌های نامناسب منجر شود.

مطالعات نشان می‌دهند، که استفاده از ابزارهای آموزشی بصری مانند تصاویر و ویدئوها می‌تواند به کودکان اوتیسم کمک کند تا بهتر نشانه‌های احساسی را تشخیص دهند. ابزارهای دیجیتال، شامل اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای تعاملی نیز به‌عنوان روش‌های مؤثر در آموزش کودکان اوتیسم برای شناسایی و درک احساسات شناسایی شدند.

اغلب برایشان سخت است که:

• حالات چهره، احساسات، و یا سایر نشانه‌های احساسی مانند لحن صدا و زبان بدن را بشناسند، احساسات خود را نشان دهند و یا مدیریت کنند.
• برایشان سخت است که احساسات دیگران را درک کنند، و به آن‌ها پاسخ مناسب بدهند. فاقد همدلی با دیگران باشند، و یا گاهی از رفتارشان این‌طور به‌ نظر برسد که فاقد همدلی هستند.

شناخت احساسات در کودکان

• 5 تا 7 سالگی، بسیاری از کودکان اوتیسم می‌توانند دو حس غم و شادی را تشخیص دهند امّا، در ابزار احساساتی همچون خشم، ترس، عصبانیت ممکن است ضعیف‌تر عمل کنند.
• در سنین نوجوانی، نوجوانان با اختلال طیف اوتیسم هنوز به‌خوبی سایر همسالان بدون اختلال خود در تشخیص درست احساساتی همچون ترس، خشم، تعجب و تنفر موفق نیستند.
• بزرگسالی نیز بسیاری از افراد با اختلال اوتیسم در شناسایی و تشخیص بسیاری از احساسات دچار مشکل هستند.

بروز و درک احساسات

کودکان اوتیسم ممکن است در ابراز کلامی احساسات خود از جمله شادی، ترس، خشم یا اضطراب با مشکل مواجه شوند. این مشکل می‌تواند برای والدین و مراقبان آنها چالش‌برانگیز باشد؛ چون فهم نیازها و نگرانی‌های کودک را سخت می‌کند. همچنین، این کودکان ممکن است از رفتارهای غیرمعمول برای ابراز احساسات خود استفاده کنند که بعضی‌اوقات ممکن است به‌اشتباه تعبیر شود.

روش‌های مختلفی برای کمک به این کودکان در بروز احساساتشان توسعه‌یافته است. آموزش مبتنی بر رفتار که در آن کودکان به‌تدریج یاد می‌گیرند چگونه احساسات خود را به طور مناسب بیان کنند یکی از این روش‌ها است. تکنیک‌های درمانی؛ مانند بازی‌درمانی و هنر‌درمانی نیز می‌توانند در این زمینه مؤثر باشند؛ زیرا این روش‌ها به کودکان اجازه می‌دهند در محیطی حمایتی و بدون قضاوت به بیان احساساتشان بپردازند.

نوزادانی که تشخیص اوتیسم دریافت می‌کنند، می‌توانند احساساتی همچون سایر کودکان را نشان دهند.

همچنین در سنین مدرسه، کودکان با اختلال طیف اوتیسم (با عملکرد بالا) ممکن است به روش مشابهی همچون سایر کودکان احساسات خود را نشان دهند امّا توصیف احساساتشان ممکن است برای این کودکان قدری دشوار باشد، به همین دلیل ممکن است در بسیاری از موارد بگویند که احساس خاصی ندارند. در همین سن، به نظر می‌رسد کودکان اوتیسم (با عملکرد ضعیف‌) نسبت به همسالان بدون اختلال خود حتی در بروز احساساتشان نیز کندتر و ضعیف‌تر عمل می‌کنند.

شاید به‌نظر برسد که گاهی کودکان اوتیسم از نظر عاطفی نمی‌توانند واکنش مناسبی را بروز دهند و یا گاهی واکنش عاطفی‌شان نسبت به یک موضوع بیش از حد انتظار است؛ این رفتار‌ها به‌ این دلیل است که کودکان اوتیسم در کنترل احساسات خود دچار مشکل هستند، برای مثال آن‌ها ممکن است خیلی سریع عصبانی شوند و یا به‌سختی پس از یک اتفاق کوچک آرام شوند.

درک و پاسخ به احساسات دیگران (همدلی)

نسبت به همسالانشان، از سنین بسیار کم کودکان اوتیسم به رفتارها و نشانه‌های عاطفی دیگران کمتر توجه دارند. خردسالان با اختلال طیف اوتیسم معمولاً برای جلب توجه دیگران به وسیله یا شی خاص اشاره نمی‌کنند و یا حتی به وسایل جالبی که دیگران اشاره می‌کنند نیز نوجهی نشان نمی‌دهند.

به این توجه، توجه اشتراکی می‌گویند و نبود آن یکی از علائم هشداردهنده‌ی اختلال طیف اوتیسم است. در سنین پیش‌دبستانی نیز همچنان در درک توجه اشتراکی ضعیف هستند و غالباً از کلمات برای جلب توجه دیگران نیز استفاده نمی‌کنند.

اغلب در استفاده از احساساتش برای درک تعاملات اجتماعی ضعیف عمل می‌کند. آن‌ها ممکن است متوجه ناراحتی و یا عصبانیت دیگران نشوند. آن‌ها ممکن است نگرانی کمتری نسبت به دیگران نشان دهند و یا توانایی کمتری برای آرام‌کردن دیگران و همدلی با آن‌ها داشته باشند. گاهی ممکن است کودک اوتیسم موقعیت‌ها را به اشتباه شناسایی کند و احساساتی نامرتبط با موقعیت را نشان دهد.

برای مثال ممکن است یک کودک اوتیسم زمانی که مشاهده می‌کند خواهر، برادر و یا دوستش زمین خورده‌است، به‌جای دلداری دادن و کمک کردن به او ، بخندد و متوجه آسیب‌دیدن او نباشد.

حمایت و پیشرفت

برای موفقیت در شناسایی و بروز احساسات، ایجاد یک محیط حمایتی و بدون استرس برای کودکان اوتیسم بسیار مهم است. والدین، معلمان و مراقبان باید با یکدیگر همکاری کنند تا استراتژی‌هایی را برای تقویت این مهارت‌ها در محیط‌های مختلف ایجاد کنند. استفاده از روش‌های مختلف مانند داستان‌گویی احساسی و بازی‌های نقش‌آفرینی می‌تواند به کودکان کمک کند تا نه ‌تنها احساسات خود را بشناسند و بروز دهند؛

بلکه این کار را به روش‌هایی انجام دهند که به ایجاد و حفظ روابط سالم اجتماعی کمک کند. به‌علاوه، درک متفاوت کودکان اوتیسم از احساسات می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا راه‌های جدیدی برای تعامل با دنیای پیرامون خود پیدا کنند. با تمرکز بر نقاط قوت و بهره‌گیری از روش‌های آموزشی شخصی‌سازی شده، می‌توان به این کودکان کمک کرد تا استقلال عاطفی بیشتری را تجربه کرده و در محیط‌های اجتماعی موفق‌تر باشند.

این گام‌ها می‌توانند به طور مؤثری در بهبود کیفیت زندگی آن‌ها و خانواده‌هایشان نقش داشته باشند.

آموزش و تشویق بروز احساسات و عواطف به کودکان اوتیسم

می‌توانند مهارت‌های در جهت شناخت و مدیریت احساساتشان کسب کنند. والدین و مربیان می‌توانند از تعاملات روزانه کودک برای آموزش احساسات و عواطف، بهبود توانایی واکنش به احساسات و شناسایی احساسات در دیگران استفاده کنند. در این‌جا ما چند روش، برای آموزش و آشنایی کودکتان با احساساتش، به شما معرفی می‌کنیم:

1. در موقعیت‌های مختلف، احساسات کودک اوتیسم خود را برچسب‌گذاری/نامگذاری کنید

وقتی در حال خواندن کتابی برای او هستید، کودکان درحال تماشای فیلم و یا انیمیشن موردعلاقه‌اش است و یا زمانی که درحال بازی با دوستانش است، به احساسات او و یا دیگران اشاره کنید. برای مثال در حال تماشای انیمیشن هستید و بگویید: “به اون دختره نگاه کن، لبخند می‌زنه چون خوشحاله.”

2. پاسخ‌گو باشید

به احساسات فرزند خود واکنش دهید، برای مثال بگویید: “تو داری می‌خندی، پس حتما خوشحالی.” همچنین شما می‌توانید با پاسخ دادن به احساسات خودتان نیز با کودک بازی کنید و به او آموزش دهید، برای مثال بگویید: ” من خیلی هیجان‌زده‌ام، بزن قدش!”.

3. توجه فرزندتان را جلب کنید

اگر با فرزندتان صحبت می‌کنید و او توجهی نشان نمی‌دهد، دوباره صحبت‌هایتان را تکرار کنید. امکان دارد گاهی مجبور باشید به روش‌های اغراق‌آمیز با او صحبت کنید، با صدای بلند و با تن صدایی واضح.

4. به کمک شخص سومی توجه فرزندتان را  جلب کنید

برای مثال از شخص دیگری بخواهید آن‌چه را که گفته‌اید به فرزندتان بگوید و توجه فرزندتان را به شما جلب کند (یا بالعکس).

ابزارها و روش‌های کمکی زیر نیز می‌تواند برای آموزش احساسات به کودکتان کمک‌کننده باشد:

• کارت‌های احساسات:

این کارت‌ها تصاویری از چهره‌های مختلف را دارند (کارتونی و یا واقعی)، شما می‌توانید از این کارت‌ها برای آموزش احساسات به کودک خود استفاده کنید.

• انیمیشن “وسایل نقلیه”:

انیمیشن یک مجموعه کارتونی از شخصیت‌های حمل و نقل است که برای آموزش احساسات به کودکان 2 تا 8 سال استفاده می‌شود.

• داستان‌های اجتماعی:

داستان ها نیز راهی برای توضیح موقعیت ‎های مختلف به کودکان اوتیسم است، یک داستان مصور می‌تواند به شما برای شناساندن احساسات به کودکتان کمک کند.

نتیجه‌گیری

شناسایی و بروز احساسات در کودکان به ‌ویژه در کودکان مبتلا به اوتیسم، نیازمند استفاده از روش‌های آموزشی مبتنی بر تعامل و حمایت است. با بهره‌گیری از ابزارهای مناسب و ایجاد محیط‌های حمایتی می‌توان به این کودکان کمک کرد تا بهتر احساسات خود و دیگران را شناسایی و ابراز کنند که در نهایت به بهبود کیفیت روابط اجتماعی و زندگی آن‌ها منجر می‌شود.

صدای اوتیسم می‌کوشد تا با ارائه کاملترین خدمات توانبخشی و آموزشی، مطابق با نیازهای هر کودک، زندگی شادتری برای کودکان دارای اختلال اوتیسم فراهم نماید. والد محترم، اگر نیاز به دریافت اطلاعات بیشتر درباره ی اوتیسم و یا نیاز به هرگونه آموزش برای نحوه ی برقراری ارتباط با کودک اوتیسم خود دارید، می‌توانید از طریق شماره تلفن‌های ۰۲۱۸۸۶۱۶۹۳۱ و ۰۲۱۸۸۶۱۶۹۳۲ ، با ما در ارتباط باشید.