اهمیّت شناخت رفتار و آموزش مهارت‌های جدید
راه‌حل‌های رفتاری در کودکان با اختلال طیف اوتیسم
آیا تا به حال به علّت‌های احتمالی رفتارهای ناسازگارانه در کودکان اوتیسم فکر کرده‌اید؟
بسیاری از کودکان طیف اوتیسم در تنظیم هیجان و احساسات خود مشکل دارند؛ کودک ممکن است در موقعیّت‌هایی رفتارهایی همچون بهم‌ریختگی، نافرمانی از خواسته‌ها و یا فرار را از خود نشان دهد. تجربه‌ی موقعیّت‌های استرس‌زا برای کودکان منجر‌به احساس خشم، ناکامی و اضطراب می‌شود. متخصصین علوم رفتاری عنوان می‌کنند که علّت همه‌ی رفتارها جستجو و یا به دست آوردن چیزهایی مانند شيء، تجربه حسی و یا یک رویداد است و یا گاهی علّت بروز یک رفتار می‌تواند اجتناب از یک شخص، تجربه‌ی حسی و یا فرار از کاری باشد.
یادگیری و درک رفتار کودک اوتیسم، هم در آموزش و هم برای ایجاد سازگاری و عملکرد بهتر کودک بسیار موثر است. نباید فراموش کنیم که هنگام بررسی پاسخ‌های احساسی و هیجانی کودک، توجه به مهارت‌های زبانی و مسائل حسی کودک بسیار اهمیّت دارد.
به‌عبارتی دیگر، برای کودکی که تأخیر در رشد مهارت‌های زبانی دارد و یا از زبان به صورت غیر‌معمول استفاده می‌کند، باید یک رویکرد منحصر به فرد برای بیان خواسته‌ها و نیازهایش وجود داشته باشید؛ برای مثال ممکن است یک کودک با نیازهای شدید حسی، مجموعه‌ای از رفتارهایی را برای به دست آوردن و یا اجتناب از یک تجربه و یا احساس خاص بروز دهد.
پیشنهادهایی برای درک رفتار کودک
-
مشاهده دقیق و مداوم کودک در محیط زندگی و یادگیری باید این سؤالات را در ذهن مشاهده‌گر ایجاد کند:
- به چه رفتاری نگاه می‌کنم؟ با دقّت رفتار را شرح دهید.
- چه زمانی از روز این رفتار رخ می‌دهد؟
- در چه فضا و مکانی این رفتار رخ می‌دهد؟
- آیا افراد دیگری اعم از همسالان یا بزرگسالانی مرتبط با بروز این رفتار وجود دارند؟
- چه چیزی باعث شروع رفتار می‌شود؟
- رفتارهایی که کودک انجام می‌دهد یا از آن اجتناب می‌کند کدام‌اند؟
- نتیجه‌ی فوری یا پیامدهای رفتار چیست؟
- چه مهارت‌های مناسبی را کودک دارد که می‌توان با هدف‌گذاری آن‌ها، مهارت‌های اجتماعی ویا پاسخ‌های مناسب هیجانی را به او آموخت؟
- کودک نیازمند کسب چه مهارت‌هایی برای بروز هیجاناتش به شکل مناسبی است؟
- شیوه بروز واکنش‌های عاطفی و نیازهای حسی در ارتباط کودک چه نقشی دارند؟
رفتارهای ناشی از محرک های حسی
زمانی رفتار کودک بهتر درک می‌شود که نیازهای حسی و ارتباطی مورد بررسی قرار گرفته شده باشند؛ در تصمیم‌گیری‌ها برای تعیین هدف مداخله، مشکلات و نیازهای حسی کودک همواره باید درنظر گرفته شوند.
ابتدا باید مشخص شود که انگیزه‌ی رفتار به دلیل یک نیاز حسی است یا خیر؛ اگر به این دلیل باشد، بررسی روش‌های ارتباطی کودک می‌بایست نشان دهد که کودک در چه مهارت‌هایی ضعیف است و باید تقویت شود و اگر مهارتی را از دست داده است به او آموزش‌های لازم داده شود تا توانایی لازم را برای کسب مهارت‌های مورد نیازش را به دست آورد.
توجه به این نکته ضروری است که راهکارهایی را که برای شناخت و کشف علت رفتار کودک استفاده می‌شوند، باید بر آموزش این که کودک چگونه می‌تواند از طریق یک روش کاملاً ارتباطی و موثر نیازها و خواسته‌هایش را بیان کند متمرکز باشد؛ به گونه‌ای که این روش ارتباطی برای هر کودکی مفید و موثر واقع شود. این مسئله ممکن است شامل یک سیستم برای برقراری ارتباط سریع مانند استفاده از کلمات کلیدی، کارت‌های تصویری و نماد، مدل‌سازی یا روش‌های کتبی مثل تبلت و تخته‌ها باشند.
برخی دیگر از علّت‌های احتمالی رفتار
اگر مشخص شود که دلیل رفتار مربوط به یک نیاز حسی نیست، ولی آن رفتار برای اجتناب یا به دست آوردن یک شیء دلخواه انجام می‌شود، با بررسی مهارت ارتباطی فعلی باید این بینش را به دست آوریم که بهتر است کودک برای رسیدن به هدفش چه مهارت‌هایی را بیاموزد و یا چه مهارت‌هایی را دوباره به صورت کامل و از ابتدا به او آموزش دهیم. پیش‌بینی نیازها و خواسته‌های کودک به والدین، مراقبین و درمانگران این شانس را می‌دهد تا با استفاده از راهکارها به گونه‌ای مناسب به نیازهای کودک پاسخ دهند؛ که این مسئله خود از سرخوردگی، اضطراب و خشم کودک جلوگیری می‌کند.
اگر کودک شروع به بروز یک رفتار عاطفی کرد، با دنبال کردن یک برنامه‌ی سازگار و موثر و یافتن علّت و منبع رفتار کودک، و پس از مشخص شدن این که آیا رفتار کودک برای رسیدن به خواسته اش است و یا اجتناب از چیزی است،در این شرایط با ارتباط موثر و آرامش والدین و حمایت از کودک می تواند راهکار مناسبی باشد.
سوتفاهم‌هایی که توسط کودک برای دیگران ایجاد می‌شود باعث ناکامی و ناامیدی کودک می‌شوند؛ ناتوانی در برقراری ارتباط و بیان خواسته‌ها و نیازها نیز در کودکان طیف اتیسم می‌تواند منجر به رفتارهای چالش‌برانگیز بیشتر برای آن‌ها شود.
پذیرفتن این حقیقت، این امکان را به والدین می‌دهد تا با تمرکز بر روی آموزش مهارت‌ها به کودک، از خشم، اضطراب و ناامیدی کودک جلوگیری کنند. کلیدهای موفقیّت در این روش آن است که کودک را به خوبی بشناسید و به نیازهای خاص او پاسخ دهید و با مشاهده آگاهانه و استفاده‌ی مداوم از راهکارهای نوین آموزشی، آن‌چه که کودک در محیط نیاز دارد و باعث سازگاری کودک می‌شود را شناسایی و به‌کار ببرید.