سندرم کودک دیجیتالی[1]

پژوهش‌ها نشان داده‌اند که وقتی نوزادان زیر 18 ماهگی مدت زمان طولانی‌ای را در برخورد مستقیم با گجت‌ها و لوازم الکترونیکی مثل موبایل، تبلت و تلویزیون هستند، علائم شبه اتیسم نشان می‌دهند؛ پس بهتر است در این سن در برخورد مستقیم با لوازم الکترونیکی نباشند. رابطة معناداری بین این امر و افزایش خطر ابتلا به اتیسم در کودکان مشاهده نشده است.

محققان معتقدند که استفاده از مدیا، علائم اتیسم را در فرد افزایش نمی‌دهند؛ بلکه افرادی که به اشیا علاقة بیشتری دارند به تلویزیون و موبایل و تبلت علاقه بیشتری نشان می می‌دهند. استفاده‌ی کودکان اتیسم از مدیا قبل از خواب – نسبت به کودکان‌عادی- در خواب آن‌ها  ایجاد اخلال می‌کند. از آنجایی که می‌دانیم مشکلات خواب در کودکان اتیسم منجر به افزایش بروز رفتارهای چالش‌برانگیز در طول روز می‌شود؛ لذا می‌توانیم نتیجه بگیریم که روتین مناسب خواب و استفاده از مدیا قبل از خواب می‌تواند مورد هدف درمانی قرار گیرد.

اهمیت

بررسی تأثیر مدیا در رفتار کودکان زمانی اهمیت پیدا می‌کند که در عملکردهای روزانه و تحصیلی آن‌ها  مشکل ایجاد کند یا زمان بازی آن‌ها  و تعاملشان با لوازم الکترونیکی بیش از حد و وسواس‌گونه شود. ویژگی‌های بالینی مشکل‌سازی که ممکن است که بر اثر استفاده بیش از حد مدیا در افراد اتیسم ایجاد شود شامل: نقص در تعاملات اجتماعی، میل به انجام بازی‌های انفرادی و علایق محدود، تفاوت‌های حسی، ضعف در کارکردهای اجرایی و مشکلات زمینه‌ای[2] مثل استرس والدین شود.

از آنجایی که شبکه‌های اجتماعی طوری طراحی شده‌اند که موارد مورد علاقه‌ی فرد را مرتباً به او نشان دهند و دارای الگوریتم‌های تعریف شده هستند و یکی از نگرانی‌ها این است که استفاده افراد اتیسم از این ابزارها منجر به عدم انعطاف‌پذیری آن‌ها می‌شود و این کار را از طریق تقویت تمایل آن‌ها به روتین‌های تکراری انجام می‌دهد.

گرچه بازی‌های ویدئویی می‌توانند حس بینایی فرد را تحریک کنند و از این طریق توجه آن‌ها  را جلب کنند؛ اما این بازی‌ها به قدری سریع تغییر فضا می‌دهند و تا حدی محرک‌های بصری دارند که ممکن است توجه فرد به آن‌ها جلب شده و از یادگیری که هدف اصلی برخی بازی‌های و نرم‌افزارها هست، باز بمانند. علاوه بر این گزارش شده که اغلب افراد اتیسم از بازی‌های اکشن استفاده می‌کنند و ممکن است از نظر عاطفی به بلوغ کافی برای تحلیل هیجانات ناشی از بازی‌های خشن کردن، نرسیده باشند که این امر خود می‌تواند آسیب‌زا باشد.

مسئله

آمارها نشان می‌دهند که شیوع اتیسم نسبت به گذشته افزایش‌یافته است؛ اما برخی معتقدند این افزایش شیوع ممکن است به دلیل بیش تشخیصی[3] باشد. به این معنا که برخی از کودکان علائمی مشابه اتیسم دارند که این علائم ممکن است به دلیل رویارویی آن‌ها  بیش از سه ساعت در روز و در سنین زیر 3 سال با ابزارهای الکترونیکی باشد.

برخی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که افزایش استفاده از ابزارهای دیجیتال می‌تواند پیامدهای منفی مثل کاهش توانمندی‌های شناختی، نقص در رشد زبان، خلق و رفتارهای مشابه اتیسم را در کودکان ایجاد کند. علت افزایش استفاده از این ابزارها مربوط به والدین می‌شود. آن‌ها  از تلویزیون، موبایل و تبلت‌های خود به عنوان مراقب کودک استفاده می‌کنند باعث می‌شود از کودکان از سنین پایین در معرض مدیا قرار گیرند.

رویارویی زودهنگام با این ابزارها می‌تواند منجر به تغییراتی در آناتومی مغز و تغییر در مواد شیمیایی مغز شود. پژوهشگران کاهش زیاد و معنادار در ملاتونین کودکانی که برخورد زیادی به این ابزارها داشتند را نشان داده‌اند. همچنین کمبود نوروترنسمیترهایی مثل دوپامین و گابا در کودکانی که به اینترنت اعتیاد داشته‌اند، مشاهده شده است که کبود این هورمون‌ها بر رفتارهای فرد اثر می‌گذارد. به هم ریختن ریتم شبانه‌روزی بدن در اثر برخورد نور صفحه با چشم کودک به هنگام تاریکی، می‌تواند بر نوروترنسمیترهای مغز اثر گذاشته و ایجاد علائم افسردگی کند.

نتیجه‌گیری

کودکان اتیسم نسبت به کودکان با رشد عادی ساعات بیشتری را در برابر تلویزیون، تبلت، موبایل یا بازی‌های ویدئویی می‌گذرانند که این امر علائم اتیسم آن‌ها  را افزایش می‌دهد. از طرف دیگر امروزه اکثر والدین از گجت‌های خود به عنوان مراقب کودک استفاده می‌کنند و چون این اتفاق در سنین پایین و در ساعات طولانی صورت می‌گیرد، می‌تواند علائمی مانند علائم اتیسم را در کودک ایجاد کند در حالی که کودک لزوماً مبتلا به اتیسم نیست و به اصطلاح بی‌بی دیجیتال[4] است.

پژوهش‌های ایرانی

«مواجهه افراطی خردسالان با وسایل دیجیتال و بروز علائم شبه اُتیسم: نقش درمانی تعاملات والدین با کودک

کودکانی که از سنین بسیار پایین روزی چندین ساعت در معرض مستقیم وسایل دیجیتال بوده‌اند، فرصت تعامل با مادر یا مراقب را از دست داده و تجربیات غنی محیطی را که برای رشد بهنجار دستگاه عصبی ضروری است، دریافت نمی‌کنند. همچنین، استفاده افراطی کودکان از وسایل دیجیتال با افزایش احتمال خطر ابتلای به اضافه وزن و چاقی، تغییر در عادات غذایی و الگوی خواب، تغییرات ساختاری در مغز، تاخیرهای حرکتی و زبانی، ضعف در دامنه واژگان، هوش کلامی، کارکردهای اجرایی و همچنین مشکلات هیجانی، ارتباطی، اجتماعی و رفتاری همراه است.
مطالعات اخیر نشان داده‌اند که مواجهه افراطی خردسالان با وسایل دیجیتال می‌تواند سبب بروز علائم شبه اتیسم در خردسالان شود. در واقع، در سنین حساس رشد مغز و انعطاف‌پذیری عصبی، خردسالان جذب محرک‌های فراوان صوتی و بصری وسایل دیجیتال می‌شوند و محرک‌های اجتماعی اطرافشان را از دست می‌دهند. با رشد کودک در بافتی غیر ارتباطی، مدارهای مغزی مربوط به دریافت و پردازش محرک‌های غیر اجتماعی تحول می‌یابد و از این طریق اختصاصی شدن مغز در مدارهای غیر ارتباطی مانع از توجه کودک به محرک‌های اجتماعی و تحول مدارهای اجتماعی مغز خردسالان می‌شود. در واقع، مواجهه طولانی مدت خردسالان با وسایل دیجیتال (دایه گری دیجیتالی) در دوره‌های حســاس رشد به مثابه محرومیت اجتماعی، بازسازماندهی پیوندهای ساختاری و کارکردی مغز خردسالان را دچار انحراف می‌کند و باعث بروز نقص در تعاملات اجتماعی و کلام و رفتارهای تکراری و کلیشه های می‌شود.
با توجه به این موارد، در دانشگاه شهیدبهشتی مطالعه‌ای با هدف بررسی اثربخشی غنی‌سازی ارتباط والد – کودک و حذف وسایل دیجیتال از زندگی خردسالان بر رفتارهای شبه اتیسم و فعالیت مغزی ۱۲ کودک زیر ۴ سال که بیشتر از نیمی از ساعات بیداری خود را در معرض وسایل دیجیتال بوده‌اند، انجام شد.
نتایج این مطالعه نشان داد که پس از دو ماه تعامل فشرده والدین با کودکان، علائم شبه اتیسم آنان به‌طور معنی‌داری کاهش یافته و فعالیت امواج مغزی آنان خصوصاً در نواحی پیشانی مغز دستخوش تغییرات معنی داری شده است که با بهبود در مهارت های ارتباطی همسو است.
یافته‌های این مطالعه لزوم تعاملات انسانی در سال‌های اولیه و اجتناب از استفاده وسایل دیجیتال توسط خردسالان و سبک زندگی فقیر از نظر ارتباطی را نشان می‌دهد.»

به گفته پوراعتماد به دلیل تأثیرات سو وسایل دیجیتال بر سلامت کودک لازم است استفاده از آن‌ها  به ویژه در سنین اولیه تحول محدود شود. والدین باید با ایجاد سبک زندگی سرشار از تعامل انسانی، محیط کودک را با محرک‌های اجتماعی، شناختی، هیجانی و رفتاری، غنی سازند تا کودک به سمت وسایل دیجیتال گرایش کمتری پیدا کند و به این ترتیب از اثرات مضر استفاده از وسایل دیجیتال جلوگیری شود.

منابع:

• صادقی، سعید، پوراعتماد، حمیدرضا، خسروآبادی، رضا، فتح آبادی، جلیل، نیکبخت، صدیقه. اثربخشی مداخله جیره عاطفی بر روابط والد-کودک و استرس والدینی مادران خردسالان با علائم شبه اتیسم در معرض دایه گری دیجیتالی.1397.
• صادقی، سعید، پوراعتماد، حمیدرضا، خسروآبادی، رضا، فتح آبادی، جلیل، نیکبخت، صدیقه. تأثیر استفاده از وسایل دیجیتال بر سلامت کودکان: مروری نظام بند. 1397.
• https://drexel.edu/news/archive/2020/april/screen-time-for-babies-linked-with-autism-like-symptoms
• Lane, R., & Radesky, J. (2019). Digital media and autism spectrum disorders: Review of evidence, theoretical concerns, and opportunities for intervention. Journal of developmental and behavioral pediatrics: JDBP, 40(5), 364.
• Hermawati, D., Rahmadi, F. A., Sumekar, T. A., & Winarni, T. I. (2018). Early electronic screen exposure and autistic-like symptoms. Intractable & rare diseases research, 7(1), 69-71.
• https://ctad.ir/2019/02/02/%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%D9%87-%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B7%DB%8C-%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D9%88%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%84-%D8%AF%DB%8C%D8%AC%DB%8C%D8%AA/

[1] Baby digital

[2] contextual factors

[3] Overdiagnosis

[4] Baby digital